„Put Ludog Konja“: Pogled iznutra, počast ratniku i dug istoriji

Da svaka priča ima najmanje dve strane, a povest prema trenutnim interesima kroje pobednici, Džozefu M. Maršalu III, kao istoričaru od ugleda, veoma je dobro poznato. Zarad opravdavanja kolonijalizatorskih težnji, pohlepe i osvajačkih pretenzija, zapadna civilizacija razvila je i vešto plasirala mit o „plemenitom divljaku“ koji, usled nemogućnosti prihvatanja donetog mu progresa, slepo juriša braneći tekovine „zaostalog“ sveta. Budući da je istovremeno ponosni potomak naroda Lakota i obrazovani Amerikanac odgajan u spoju predačke tradicije sa demokratskim načelima modernog doba, Maršal se potrudio da sveobuhvatno, sa poštovanjem i najvećom mogućom verodostojnošću, iznese izvorima bližu verziju prošlosti. Njeno središte pripada legendarnoj figuri indijanskog vođe i ratnika široko poznatog kao Ludi Konj, nažalost nedovoljno osvetljenog izvan stereotipizovane slike po merilima vestern filmova. Autor knjige „Put Ludog Konja: Istorija plemena Lakota“ poduhvatio se ispravljanja kulturološke nepravde, ujedno odajući poštu ličnom heroju, te iscrtavajući mapu uspona i pada njegovog naroda u sudaru sa novim dobom.

Maršalova istoriografija kombinuje opšti sa pojedinačnim pristupom, hronološki izlažući etape života ratnika i ličnim osvrtom dokazujući ostvareni uticaj Ludog Konja na čitavu zajednicu. Za početak ispravlja jedno ogrešenje, tako što umesto uobičajenog imena Sijuksi, koje zapravo ima pogrdno značenje „male zmije“, koristi izvorno – Lakota. Iako podnaslov možda varljivo obećava celokupnu istoriju ovog naroda, ona je zapravo vešto obuhvaćena nedugim odsečkom vremena koje je Ludi Konj proveo na ovome svetu, a za koje se ispostavilo da pokriva prelomne godine u kolektivnom smislu. Put ratnika predočen je upravo u skladu sa obrascem legendi, vodeći od rođenja pod neobičnim znamenjem, preko stasavanja i inicijacije, do podvižništva okončanog tragičnom smrću. Novitet predstavlja Maršalov trud da biografiju junaka upotpuni sagledanjem iznutra i rekonstrukcijom njegovog privatnog života, u pokušaju da se što verodostojnije pronikne do osećanja, slabosti, nedoumica – svega po čemu je istovremeno veliki i posve čovečna, ovozemaljska figura.

Knjiga je podeljena na tematske celine posvećene svakoj od ključnih faza u genezi heroja, predvodnika naroda i jedne od najistaknutijih ličnosti svoga vremena. Poglavlja kojima se ti odeljci zaokružuju predstavljaju po jednu uporednu opservaciju glavnih aspekata junakovog lika i dela unutar društveno-istorijskog konteksta. Dok veći deo naracije teče gotovo romanesknim stilom, pripovedanjem koje svojom zanimljivošću i dinamikom može da parira primerima vrhunske istorijske fikcije, poglavlja-zaključci vraćaju priču univerzalnom okviru, povezujući je sa periodom pre i posle opisanog, obrazlažući i na „uobičajeni“ jezik prevodeći suštinu plemensko-ratničke etike, političkih previranja, strategije brojnih pohoda.

Detinjstvo je posvećeno prvim godinama života Svetlokosog, kako su sve do punoletstva zvali vračevog sina zbog neobične nijanse kože i kose, svojevrsnog signala izuzetnosti. Opisani su njegovo odrastanje u indijanskoj zajednici sredinom 19. veka, prva podražavanja podviga kroz igru kao učenje, gubitak majke i utešna plemenska povezanost, koja podrazumeva brigu za svakog člana. U pozadini privatne istorije i nadalje je jasno predočena pozicija još moćnog plemena, njihovi odnosi sa susedima i protivrečne relacije prema belcima kao uljezima, uzurpatorima vekovne slobodne teritorije.

Odeljak Inicijacija tiče se koraka neophodnih za uvođenje u mladićstvo, pre svega dokazivanja veština stečenih tokom rano započete obuke, zatim dobijanja novog imena, ali i doživljavanja prvih velikih razočaranja, poput nemogućnosti da se oženi devojkom koju je voleo. Značajno mesto zauzima motiv vizionarskog sna, koji je Ludom Konju nagovestio ulogu izabranika sudbine i u isti mah doveo do snažne rastrzanosti između urođene povučenosti, nevičnosti isticanju zasluga na jednoj, a potrebe za pružanjem primera odlučnog vođe na drugoj strani. Autoru polazi za rukom da sve vreme održava čitaočevu svest o nesavršenosti, ali time većim naporima ratnika da postane dostojan model.

Deo Vođa ratnika posvećen je rezultatima mukotrpnog puta, pri čemu Ludog Konja upoznajemo i kao impulsivnog čoveka sklonog kontemplativnom osamljivanju, brižnog oca, poštovanjem ispunjenog brata i sina, pravdoljubivog borca za očuvanje svesti o korenima. U vremenu velikih iskušenja i pritisaka, kada severnoamerička prostranstva premrežuju železničke šine i zavodljivi darovi ili ubojite nove vrste oružja nagone starosedeoce na dotle nezamislive kompromise, postizanje ravnoteže za opšte dobro često deluje neizvodljivo.

Put za Kamp Robinson donosi klimaks i ujedno prerano razrešenje duboko podeljenog statusa egzistencije ovog upornog borca za integritet i identitet Lakota. Posmatrajući postepeno deljenje naroda na frakcije, promenljivu slogu sa susednim plemenima, ishode okršaja i zasedanja starešina sa neretko brutalnim obrtima, stičemo predstavu o značajnim stranicama istorije Sjedinjenih Američkih Država. Među njima su: kulturološke razlike, „zlatna groznica“, neobične epidemije, masakriranja čitavih logora, Bitka kod Litl Bighorna, osnivanje prvih rezervata pod upravom vlade, ličnosti poput Bika Koji Sedi i Kastera. Maršalu je naročito važno da ukaže na tačku gledišta onih koji nisu izvojevali pobedu pri oportunističkom sledu događaja, postavši obeleženi kao „loši momci koji stoje na putu napretka“. Želi da pokaže kako funkcioniše obrnuta perspektiva i na koji su način starosedeoci doživljavali belce, ali i sunarodnike, zagovornike bliskih odnosa sa njima (tzv. „dangube“ ili „ispijače kafe“).

Nadahnut zaključak Pesma u čast Sanjara Grmljavine dekonstruiše postojeće, često neutemeljene mitove, zadržavajući kao nesumnjiv jedino ogroman značaj koji je Ludi Konj imao za čitave naraštaje, harizmu zahvaljujući kojoj je za života ušao u usmena predanja, napore uložene u izmirenje unutar iste ličnosti. Njegov put je istovremeno večiti uzor svakome ko razume da je za opstanak, čak i u potčinjenosti, nužno sačuvati srž bića, ostajući veran onome što jesmo. Kao potvrda naravoučenija služi nekoliko efektnih parabola koje autor unosi da bi dočarao lepotu, autentičnost, snagu i drevnost indijanske kulture. Ona veliča načelo „davanja, a ne sticanja“, zanemarivanje lične sujete zarad doprinosa plemenu, drastično odudarajući od moderne, većinski samousredsređene svesti.

Ravnomernom zastupljenošću objektivnog i mitopoetizovanog pripovedanja, oslanjajući se na značajne usmene izvore, Maršal je izradio veličanstveno živopisan portret oličenja dostojanstvenih Lakota.

Autor: Isidora Đolović