Prikaz romana „Suze Svetog Nikole“: Kad i svetac zaplače

Slika realnog sveta ponekad se najizoštrenije i najjasnije sagledava kroz prizmu fantastike, pa se tim književnim postupkom u svom romanu „Suze Svetog Nikole“ poslužio i pisac Branislav Janković.

Kako to izgleda kad se nebeske sile umešaju u čišćenje zemaljskih grehova, Janković je prikazao kroz svojevrsnu hroniku sela Studenac i kroz životopise njegovih žitelja.

Svakako da ime sela nije slučajno odabrano, jer naziv koji danas ima arhaičan prizvuk označava izvorište, vrelo, zdenac, pa i prapočetak, što Studenac u Jankovićevom romanu i predstavlja, u kom god kontekstu da se posmatra, bilo u fantastike, realnosti ili simbolike.

Iako se najvažniji deo radnje odigrava tokom mesec dana nakon letnjeg Svetog Nikole, Janković je kroz raznolike priče dao ne samo presek seoskog mentaliteta nego i ponašanje prosečnog čoveka koji je bačen u velike nacionalne i svetske lomove, premda nije raskrstio sa lomovima u sopstvenoj duši.

Stoga ni vreme radnje nije nasumice odabrano, jer pet godina nakon završetka Velikog rata pravi je trenutak da se gresi iskupe, da ratne rane zacele, da se ratne i predratne tajne razotkriju, ali i da se nakon brojnih stradanja i patnji stvori nova nada, oličena u čistom, ili bar pročišćenom izvorištu novog života.

Da čišćenje izvora nije nimalo lako, moraće da se uveri ponaosob svaki žitelj Studenca, te da spas svoje duše pronađe najpre u spoznavanju sopstvenih grehova, a potom i u njihovom iskupljenju, što ponekad zna da boli i više nego sâm greh i saznanje da je počinjen.

Premda je Sveti Nikola istaknut kao centralni lik, on deluje pomalo misteriozno i gotovo je sve vreme u senci, dok je Studenčanima prepušteno da se sami bore protiv demona koji ih opsedaju. Pored toga što je jasan hrišćanski aspekat romana, Janković je uneo i pagansko nasleđe koje se do današnjeg dana zadržalo i koje često izaziva mnogo jaču pokornost nego crkva.

Sastavljen od nekoliko poglavlja u kojima selo Studenac nastupa kao kolektivni lik i od više poglavlja u kojima se zasebno daju sudbine pojedinih žitelja, roman „Suze Svetog Nikole“ delimično podseća i na zbirku priča u kojoj se glavni lik jedne može pojaviti u drugoj priči kao sporedan lik, dok bi dve konstante koje neraskidivo povezuju sve bili Studenac i Sveti Nikola.

Priče koje se odnose na lične sudbine Studenčana čine šarenolik kolaž za koji se može reći da je sastavljen od različitih grehova, ali bi setakođe moglo reći i da je sastavljen od – suza. Svako bi poglavlje, u tom smislu, predstavljalo po jednu suzu Svetog Nikole, ali ne suzu izazvanu tugom zbog greha što je čovek počinio, nego suzu izazvanu radošću što je čovek taj greh nadjačao.

Pored već spomenutih detalja i motiva, ne može biti slučajno ni to što pisac baš na polovini romana posvećuje jedno poglavlje sudbini celog sela, da bi se potom vratio životopisima pojedinaca. I upravo to poglavlje predstavlja vododelnicu koja je raspolutila Studenac i stavila njegove žitelje u nedoumicu sa koje je strane bolje – a to je nedoumica koja je iznad svakog sela, grada, zemlje i naroda, kojoj je sklon svaki čovek u verovanju da je bolje na suprotnoj strani reke, odnosno tamo gde on nije.

Prikazavši pobedu svakog Studenčana nad demonima koji su ga opsedali, pisac je ipak imao u vidu da su to i dalje samo ljudi i da iskupljenjem nisu nisu postali sveci, pa zato ostaje strepnja, ostaje sećanje kao upozorenje, ostaje strah od mnogo bezazlenijih stvari nego što su bile one što su počinjene tokom greha.

Upoznajući iz poglavlja u poglavlje svaku kuću u Studencu, čitalac će se postepeno sroditi sa samim junacima, pa možda i pustiti koju suzu dirnut njihovim sudbinama – što je i očekivano, pogotovo ako je to učinio čak i jedan svetac.
 
Autor: Dušan Milijić