Prikaz romana „Podvizi i stradanja Grofa od Takova“

Beogradski pisac, prevodilac i dugogodišnji urednik izdavačke kuće Laguna Dejan Mihailović (1951) je svoje priče o životu kneza Milana Obrenovića poslao pokojnom kolegi Milanu Komneniću na čiji podsticaj je nastavio da piše i kao rezultat višegodišnjeg rada nastaje njegov prvi roman „Podvizi i stradanja Grofa od Takova“. Ova romansirana biografija prvog srpskog kralja u modernoj istoriji nije klasična biografija prepuna suvoparnih istorijskih činjenica o nekoj važnoj figuri na istorijskoj pozornici već je mešavina fikcije i stvarnih događaja prožetih finim humorom i ironijom.

Centralna figura ovog romana je knez, a posle kralj Milan Obrenović (1854-1901) čiji životni put autor prati od njegovog detinjstva i školovanja u Parizu do njegove smrti, a završava se Majskim prevratom u kome je dve godine kasnije dinastija Obrenović svirepo iskorenjena. Knez Milan Obrenović, rođen u Marašeštiju, u Rumuniji, a umro u Beču, proveo je dobar deo svog kratkog života kao najvažnija ličnost na kormilu srpskog broda koji je plovio uzburkanim vodama talasajući između Istoka i Zapada. O ličnosti prvog srpskog kralja nakon Kosovske bitke vladale su predrasude kao o bonvivanu, ženskarošu, alkoholičaru, kockaru, čoveku koga ne drži mesto, a njihovom utemeljivanju u literaturi doprineli su istoričari i publicisti, naročito posle Majskog prevrata. Cilj pisca ovog romana je da razvejava predrasude o njemu i da prikaže njegov psihološki portret nudeći čitaocu splet zanimljivih i necenzurisanih epizoda iz burnog života jednog od najkontroverznijih srpskih vladara. Kombinujući svoj pripovedački dar sa vremenom i trudom uloženim u istraživanje arhiva, štampe i istorijskih izvora u cilju upoznavanja sa istorijskim činjenicama, događajima i ličnostima, duhom i mentalitetom našeg naroda tog perioda, autor nam donosi jedan uzbudljiv i zabavan roman. Premda govori uglavnom o životu, odnosno usponu i sunovratu kneza Milana Obrenovića, ovaj roman nudi čitaocu sijaset zanimljivih priča o tome šta se dešavalo u pozadini važnih istorijskih zbivanja u poslednje tri decenije devetnaestog veka. Tako saznajemo da je golobradi mladić koji je iznenada došao u Srbiju da nasledi kneževsko zvanje imao od samog početka svoje vladavine teškoće u odnosu sa namesnicima, od kojih su mu neki radili o glavi. (govorilo se da je je jedan od namesnika, Milivoje Petrović Blaznavac bio krivac za događaj poznatiji kao Smederevski nameštaj). Kako su se godine nizale, problemi su se usložnjavali i komplikovali; knez je bio rastrzan između raznih podela oličenih u pristalicama Zapada i pristalicama Rusije, odnosno Slovena, što je najviše došlo do izražaja za vreme srpsko-turskih ratova i Bontuove afere. Mešetarenje između Istoka i Zapada prenelo se i na privatan plan kod kneza Milana Obrenovića; od neuspele ženidbe ruskom princezom Verom Konstantinovom do zaljubljivanja, a potom i nesrećnog braka sa svojom sestrom sa majčine strane u trećem kolenu Natalijom Keško. Iako su delili sličnu sudbinu, odrastajući bez roditelja (Milanu je bila živa majka ali je često bio razdvojen od nje), njihova sreća, ljubav, i obostrano razumevanje u braku nije bilo dugog veka zbog kneževog neverstva.

Kada je reč o vladavini pretposlednjeg Obrenovića nezaobilazan deo po značaju koji ima za srpsku istoriju su srpsko-turski ratovi 1877-1878. nakon kojih je Srbiji priznata nezavisnost. Ukratko je prikazano raspoloženje za rat koje je vladalo u srpskom narodu kako u Srbiji tako i van njenih granica, a koje je podstrekivala štampa. Mada je Prvi srpsko-turski rat vođen bez uspeha i završen katastrofalnim srpskim porazom, ondašnja štampa je imala propagandnu ulogu da što više prikrije gubitke u srpskoj vojsci, njene neuspehe, veličajući usamljene primere junaštva radi podizanja morala. Ovom cilju služio je i događaj koji je pisac nazvao Deligradskim pronuncijamentom, kada je bez znanja kneza Milana i Velikih sila Srbija proglašena kraljevinom. Za razliku od prvog rata, Drugi srpsko-turski rat je zahvaljujući ruskoj pomoći doneo Srbiji teritorijalno proširenje i nezavisnost, ali i razočarenje srpskog kneza u Rusiju zbog stvaranja Velike Bugarske. Tada dolazi do zaokreta na spoljnopolitičkom planu zato što se knez Milan sada približava Austriji, ali i do promena u ličnosti samog kneza koji se sve više odaje porocima i naglo menja raspoloženja. Tada nastupaju sve češće scene svađa sa kraljicom Natalijom, kojima je prisustvovao i mladi prestolonaslednik Aleksandar Obrenović.

Pored spoljnopolitičke orijentacije za mladu i novopriznatu srpsku državu bilo je važno i tzv. gvozdeno pitanje, odnosno pitanje igradnje železničke pruge koja bi povezala Beč i Carigrad, a što je bila srpska obaveza prema velikim silama shodno odredbama Berlinskog kongresa 1878. godine. Pisac nam u okviru ove epizode prikazuje tok pregovora najvažnijih srpskih političara i kralja Milana sa stranim koncesionarima, razmaštavajući šta se dešava iza diplomatskih kulisa. Zanimljiv je i opis Beograda i svakodnevnice njegovog stanovništva izložen u razgovoru sa francuskim koncesionarima na čelu sa Bontuom. Prepreku u pregovorima u vezi sa pitanjem izgradnje pruge predstavljao je ministar inostranih dela i finansija Čedomilj Mijatović, koga su saletali strani pregovarači, čak i kod kuće, sa ciljem da ga potkupe i dobiju koncesiju. Bontuovu ponudu favorizovali su i knez i njegovi najbliži saradnici, pa je na kraju Mijatović morao da se saglasi sa njom. Sledeće što je trebalo uraditi radi zaključivanja ugovora bilo je obezbeđivanje podrške u srpskom parlametu za ustupanje koncesija za izgradnju železničke pruge Generalnoj Uniji, u čiju svrhu su izdvojena znatna novčana sredstva. Samo je jedan poslanik odbio novac rekavši: „Nema tih para koje ja ne mogu da izleđam“.

Ovaj roman se završava kratkom scenom smeštenom u noći u kojoj je ugašena vladarska dinastija Obrenovića. Njoj prethodi zanimljiva priča o fascikli u koju je kralj Aleksandar Obrenović ispisao odgovore na pitanja danskog publiciste Franca fon Jesena, a kome je obećao da će ga sutradan ugostiti i dati odgovore. Ove beleške poslednjeg Obrenovića govore o svađama njegovih roditelja, njegovom upoznavanju, zaljubljivanju, i kasnije braku sa kraljicom Dragom Mašin, kao i o nezadovoljstvu u narodu koje je izazvala njegova odluka o venčanju sa njom. Kralj Aleksandar se ukratko osrvće i na Bontuovu aferu zato što je kompanija potonjeg bankrotirala, i hvali očev potez da potegne Konvenciju potpisanu sa Austrougarskom 1882. godine i proglasi Srbiju za kraljevinu. Nameravao je da za godišnjicu ubistva svog strica kneza Mihaila Obrenovića obnaroduje ugovor o rastanku sa kraljicom Dragom radi državnih interesa. Ipak, sudbina je umešala prste.

Poglavlje naslovljeno „Marginalije“ na kraju romana sastoji se od svedenih biografija kako glavnih, tako i sporednih ličnosti u romanu, sa raznim zanimljivostima o njihovim životima, praćenim neretko sadržajima pisama koja su razmenjivali (npr. kralj Milan i kraljica Natalija). Ovo poglavlje romana je korisno jer služi kao podsetnik čitaocu i daje dobar i detaljniji uvid u značaj istorijskih ličnosti koje se pojavljuju u ovoj knjizi.

Stoga, na osnovu izloženog preporučujem roman „Podvizi i stradanja Grofa od Takova“ svim ljubiteljima istorijskih romana i onima koji su zainteresovani da se upoznaju sa ovim važnim istorijskim razdobljem za našu novovekovnu srpsku državu, njenim akterima, i naravno dvojicom poslednjih Obrenovića. Istovremeno, izražavam nadu da ovo nije bio poslednji roman Dejana Mihailovića sa istorijskom tematikom.

Autor: Stefan Sretenović