Prikaz knjige „Harizma cara Dušana“: Uspon i nasleđe Dušana Silnog

Postojalo je nekada davno vreme kada je jedna mala država na Balkanu postala golemo carstvo, vreme kada se u Evropi verovalo da bi Srbija mogla da preuzme sjaj Vizantije i zauzme njeno dominantno mesto na poluostrvu. Bilo je to, dakako, u zlatno doba cara Dušana koji će i vekovima nakon svoje smrti i osipanja njegovog ogromnog carstva ostati ona iskra u tami koja budi snagu u borbi za slobodu, večno nadahnuće ne samo nakon Kosovske bitke, turskog zuluma i ratova za oslobođenje u 19. veku, već i danas kada je nacionalni duh uništen, a vera u preporod takoreći nepostojeća. Naš istoričar Kosta Nikolić u svojoj knjizi „Harizma cara Dušana“ donosi nam ne samo istoriografski pregled njegovog života, uspona, carevanja i težnji, već i osvrt na uticaj koji je ostavio vekovima za sobom na naše društvo. Usput će nam objasniti i kako je stvorena predstava o Srbima kao nebeskom, izabranom, „Božjem narodu“.

Rođen na samom početku 14. veka, kao sin Stefana Dečanskog i bugarske princeze Teodore, Dušan je na svet došao u kraljevini svoga dede Milutina, koji je već udario snažne temelje i čvrste granice državi, te je kasnije čak stigao i do kapija Carigrada. Zbog neuspele pobune oca Stefana protiv Milutina, Dušan je odrastao u izgnanstvu, upravo u Carigradu, što će mu kasnije u životu verovatno dati jedan širi svetonazor i Vizantiju kao uzor državnog uređenja i carskog vladanja. Nakon dedine smrti i očevog krunisanja Dušan je poneo titulu mladog kralja i dobio na upravu oblast Zete da se uči kraljevanju.

Ključni trenutak njegovog života odigraće se 1330. godine, kada Bugarska i Vizantija sklapaju savez kako bi napale i međusobno rasparčale Srbiju pod neodlučnim Stefanom. Ujahavši neočekivano s hiljadu teško oklopljenih konjanika u bitku kod Velbužda, tada još maloletni kralj Dušan, kao predvodnik očeve vojske, uništava Bugare mudrom taktikom, a Vizantijci se u šoku povlače. Jedna od najvećih pobeda u srpskoj istoriji odjeknula je širom Evrope obezbeđujući Dušanu ogromnu slavu, a Srbiji višedecenijsku prevlast na Balkanu.

Da li zbog očeve ljubomore ili zbog vlastele nezadovoljne Stefanovom vladavinom, Dušan će već 1331. zauzeti dvor u Nerodimlju i preuzeti vlast. Nikolić će se u ovom trenutku pozabaviti i čuvenim istorijskim pitanjem: da li je Dušan ubio svoga oca ili ne, da li je došlo do oceubistva u srpskoj dinastiji? Ženidbom bugarskom princezom Jelenom, već sledeće godine, Dušan pronalazi idealnu saputnicu, uspostavljajući mir sa susedima.

Kosta nam dalje sažetim stilom opisuje Dušanovo osvajanje vizantijskih teritorija u Makedoniji, odbranu od Ugara na severu, njegovu odlučnost koja mu je brzim akcijama protiv neprijatelja davala zastrašujuću silinu toliko suprotnu kolebljivosti njegovog oca. Napadače je kažnjavao pripajanjem njihovih teritorija Srbiji, u Seru se proglasio za cara i potom doneo svoj čuveni zakonik kojim je ukinuo običajno pravo i uveo legalitet. Po zakonu je svako mogao da tuži čak i cara, što je bio jedinstven fenomen u tadašnjoj Evropi. Time je takoreći uspostavio pravnu monarhiju.

Ali kako je sve što je brzo isto tako i kuso, Dušanovo prenaglo osnovano carstvo brzo se raspalo nakon njegove smrti bez njegove siline na prestolu, te njegov sin Uroš Nejaki nije uspeo da održi sve vlasteline na okupu. Umesto moćnog carstva, koje bi bilo nepremostiva brana protiv najezde Turaka u Evropu, ostale su samo ruševine. Zbog crkvenog raskola s Carigradom Dušan nikada nije proglašen za sveca, premda je bio najveći dobrotvor srpske crkve. I zbog toga je dugo u narodnom sećanju bio potisnut u korist kneza Lazara.

U poslednjem delu knjige autor proučava kako su nastali brojni istorijski mitovi na kojima će Srbi zasnovati svoju nacionalnu svest, koja se u najvećoj meri oslanjala na Lazarevo stradalništvo na Kosovu, dok će Dušan ponovo postati nadahnuće narodu tokom ustanaka protiv turske vlasti. Tada se rađa želja da narod zbaci okove i okupi se ponovo diljem Balkana u obnovljenom Dušanovom carstvu. Na samom kraju ćemo saznati i na koji je način prenos Dušanovih moštiju nakon Drugog svetskog rata uticao na komunističku javnost.

Auror: Miroslav Bašić Palković