Prikaz knjige „Harizma cara Dušana“: Šta je car Dušan Srbima?

Malo je tvrdnji u srpskoj istoriji oko kojih postoji većinski konsenzus, kako među istoričarima tako i među zaljubljenicima u „učiteljicu života“, kao što je ona da je car Stefan Dušan, u narodnom predanju poznat i kao Dušan Silni, najmoćniji vladar koga su Srbi ikada imali. Upravo je taj veliki vladar glavni junak knjige istoričara dr Koste Nikolića.

Knjiga je podeljena u dve glavne celine. U prvoj celini, nazvanoj Istorija, autor nas, pitkom i konciznom naracijom, vodi kroz ključne istorijske procese i događaje nemanjićke epohe srpskog srednjeg veka. Pozivajući se na dela najznačajnijih srpskih medievista, ali i na objavljene srednjovekovne izvore, Nikolić analizira politički i idejni kontekst nemanjićke Srbije, i uspon Stefana Dušana – od „mladog kralja“ i savladara, do graditelja Srpskog Carstva i tvorca čuvenog Dušanovog zakonika.

Druga celina knjige, pod nazivom Pamćenje, zapravo je krajnje odredište autorovog interesovanja, ka kome nas je vodio veštim odabirom istorijskih činjenica i naučnih intepretacija u prethodnoj celini. Nikolić nam najpre objašnjava sunovrat Dušanovog nasleđa i njegove ličnosti u kolektivnom pamćenju neposredno posle njegove smrti, u vreme raspada njegove velike, ali na slabim temeljima izgrađene države. Rušenje njegovog kulta i odricanje od njegovog dela, u čemu je prednjačila crkva (kojoj je upravo car Dušan „podario“ najviši, patrijaršijski rang), imalo je duboke političke razloge, kako na unutrašnjem tako i na međunarodnom planu.

Srpski 19. vek – period nacionalnog i državnog preporoda – doneo je novo „iščitavanje“ srednjovekovne istorije, ali i oživljavanje lika i dela cara Dušana u kolektivnom pamćenju, što je bilo u direktnoj vezi sa idejama nacionalnog oslobođenja i ujedinjenja srpskog naroda. Otuda i ne čudi što je ideja o „obnovi Dušanovog carstva“ zauzimala centralno mesto u prvom nacionalnom programu Srbije, znamenitom Načertaniju.

Proces izgradnje novovekovnog srpskog nacionalnog identiteta, Nikolić, između ostalog, prati i kroz „sukob“ dva kulta: kulta cara Dušana i kulta „cara“ Lazara, odnosno kosovskog predanja. Iza ovog „sukoba“ stajala su različita viđenja nacije i nacionalne ideologije. Posebno poglavlje Nikolić je posvetio pronalasku i iskopavanju zemnih ostataka cara Dušana, u njegovoj zadužbini manastiru Svetih Arhanđela kod Prizrena 1927. godine, sudbini posmrtnih ostataka cara Dušana tokom 20. veka, ali i zloj sudbini Radoslava Grujića, koji je rukovodio iskopavanjima, koga su progonile komunističke vlasti.

Knjiga „Harizma cara Dušana“ Koste Nikolića snažna je pripovest o životu i nasleđu jedne od najznačajnijih ličnosti srpske istorije. Zbog jasnog i pitkog stila kojim je napisana knjiga ima potencijal da složene teme srpske srednjovekovne, ali i moderne istorije, približi širokom krugu čitalaca.

Autor: Ivan Ristić