Prikaz knjige „Bioskopska promišljanja“: Pogled na Holivud iz ugla jednog strastvenog i opsesivnog insajdera

U središtu nove knjige Kventina Tarantina „Bioskopska promišljanja“ ima nečeg zbog čega sam poželeo da poljubim njene korice. Radi se o hvalospevu posvećenom glumcu Beriju Braunu za njegovu ulogu u filmu „Dejzi Miler“, adaptaciji Pitera Bogdanoviča zasnovane na noveli Henrija Džejmsa iz 1974. godine. Odavanje počasti Beriju Braunu nije najzanimljiviji i najinformativniji deo knjige, koja je često i jedno i drugo, već je emotivni i melanholični pomen jednom nadarenom i jedinstvenom glumcu koji nas je napustio neverovatno mlad, u dvadeset sedmoj godini života, 1978. godine, tako što je samom sebi oduzeo život. Poistovećujući svoju tugu sa onom Frederika Vinterborna, lika kojeg Braun tumači u filmu, u Tarantinovom entuzijazmu ima nečeg neobičnog, ali ipak odiše i snagom i iskrenošću. U „Bioskopskim promišljanjima“ Tarantino se kreće kroz široki spektar filmova iz sedamdesetih koji su ga u mladosti očarali i koji ga i dalje nadahnjuju, fasciniraju i proganjaju. Knjiga je „kinemocentrična“ i „tarantinocentrična“, ali u njoj se krije i čitav spektar šarolikih likova – bilo iz stvarnog života, kao što je Braun, ili likova iz filmova – kojima Tarantino daruje blistave momente pod svojim reflektorom.

Postoje tri osnovna tipa dobre publicistike: ona koja je rezultat krajnje profesionalnosti, temeljnog istraživanja, jasne organizacije, analitičnosti, opsežnog znanja i spisateljskog stila; ona koja predstavlja izliv strastvene ljubavi prema materiji koju obrađuje, vergilijevsko putovanje u oblasti koje su drugačije nedostupne; i ona koja donosi jedinstvenost ličnog iskustva. Knjiga „Bioskopska promišljanja“ ima uporište u sve tri oblasti, a Tarantino hitro i energično preleće iz jedne u drugu i vešto ih prepliće. Pripoveda nam priču o svojoj sudbini: o tome kako je 1970, kada je imao sedam godina, počeo da odlazi u bioskop sa mamom i očuhom i gleda filmove koji su poptuno neprikladni za decu njegovog uzrasta. Ovi filmovi su ga fascinirali, čak i plašili, a njegova reakcija na njih bila je atipična znatiželja. Majka je mogla da ga ostavi kod kuće sa dadiljom, tako da mu je bilo jasno šta mora da ispuni da bi ga poveli u bioskop, a to je da bude tih i miran. Zbog toga je pomno pratio filmove koji su se prikazivali i saznavao šta odrasli rade kada izađu u život i šta im je zanimljivo.

Kada je mali Kventin gledao dodelu Oskara 1971. godine, već je ranije odgledao sve kandidate za najbolji film („Paton“, „MASH“, „Pet lakih komada“, „Aerodrom“ i „Ljubavna priča“) i dobro je znao da ga izloženost filmovima čini posebnim – kao i navika da do detalja prepričava drugarima iz odeljenja šta je gledao. Izdvajao se i zbog toga što se njegova mama zabavljala sa crncem po imenu Redži, koji ga je vodio da gleda filmove crnačke eksploatacije (blaxploitation, etnički podžanr eksploatacijskih filmova koji je stupio na snagu 70-ih godina u SAD, prim. prev.) u pretežno crnačkim kvartovima. Ove odlaske u bioskop smatra kamenom temeljcem svoje kinematografske sudbine: „U ovom ili onom stepenu, ceo život potom proveo sam odlazeći da gledam filmove i praveći ih, pokušavajući da ponovo stvorim doživljaj gledanja najnovijeg filma Džima Brauna, u subotu uveče, u crnačkom bioskopu 1972. godine.“ U knjizi su skoro isključivo zastupljeni filmovi sa nasiljem, akcioni filmovi, horori, filmovi koji su očaravali dečaka Kventina i tinejdžera Tarantina, i koji su izgleda i dalje u središtu njegovog filmskog univerzuma.

„Bioskopska promišljanja“ su delo filmadžije čije znanje o filmovima je fascinantno i koji, zahvaljujući profesionalnom iskustvu, donosi uvide koje je stekao unutar ove industrije, kao i razgovore sa dosta onih o čijem radu piše. Ovakva perspektiva obogaćuje knjigu informacijama i uzdiže je iznad nivoa uzbudljivih i rečitih memoara. Na primer, Tarantino obrađuje film „Bulit“ kroz razgovore sa scenaristom i režiserom Volterom Hilom, koji je u ovom filmu bio pomoćnik režisera, i Nil Mekvin (glumicom čije je profesionalno ime Nil Adams), suprugom Stiva Mekvina u vreme kada je film nastajao. Tarantino smatra da je njen „dobar ukus i pronicljivo razumevanje kako muževljevih sposobnosti tako i njegovog čuvenog imidža“ odigrao presudnu ulogu u Mekvinovom odabiru projekata. Osobe koje je intervjuisao govore o tome kako je Mekvin, za razliku od drugih glumaca, skraćivao svoje dijaloge tokom snimanja i ustupao svoje replike drugim glumcima, svestan da ga je, u suštini, proslavilo ćutanje.

Tarantino analizira uloge karakternih glumaca sa mnogo pažnje i ljubavi i često ih čini središtem svoje analize. „Prljavog Harija“ smatra filmom o serijskom ubici koji je uticao na sve naredne filmove te vrste, a Endija Robinsona u ulozi serijskog ubice Škorpiona ističe kao razlog za istorijski efekat ovog filma. Pomno analizira „Oslobođeni gnev“ Džona Flina (film koji je za njega „najbolja kombinacija studije karaktera i akcionog filma koja je ikada urađena) i govori nam o tome kako je, sa devetnaest godina, upoznao i intervjuisao Flina. Nudi nam sveobuhvatni pogled na istorijat promena koje su se odvijale u Holivudu tokom kasnih šezdesetih i ranih sedamdesetih, kao i dolazak novih režisera (uz kulturološke razlike koje su obeležile njihove filmove). U diskusiji o karijeri Silvestera Stalonea, ogromnu pažnju posvećuje filmovima „Gospodari Fletbuša“ i „Paklena četvrt“, uz prisećanje na kulturološki značaj nostalgije za pedesetim, koja se pojavila sredinom sedamdesetih, i podsećanje (obogaćeno istorijskim detaljima) na epohalni uticaj filma „Roki“. Sa zahvalnošću se osvrće na karijeru kritičara Kevina Tomasa, čije pokrivanje žanrovskih filmova u Los Anđeles tajmsu Tarantino smatra ključnim za tok filmske industrije tokom sedamdesetih, a i kasnije.

Naslov knjige nije samo retorički. Najbolji delovi knjige sadrže Tarantinove spekulacije koje nisu zasnovane na činjenicama, a proističu iz njegovog obilatog iščitavanja knjiga i novinskih članaka o Holivudu, njegovog pristupa ranim verzijama scenarija, poznanstvima sa poznatim holivudskim ličnostima i njegovim uvidima u karijere, strasti i navike ovih poznatih ličnosti. U dugačkom poglavlju o filmu „Bekstvo“ govori o tome kako je Piter Bogdanovič bio deo projekta pre nego što je Sem Pekimpo došao da režira, iscrpno opisuje kako je superzvezda Ali Mekgrou došla da igra jednu od glavnih uloga zajedno sa Mekvinom i o efektu koji su njena gluma i harizma imali na prijem filma kod publike; nudi pažljivi osvrt na to kako odabir glumaca za sporedne uloge utiče na ton filma i njegov efekat na publiku; i detaljno obrazlaže razlike između filma i romana Džima Tompsona, po kome je film napravljen. Autorska perspektiva predstavlja intelektualni pogon knjige. Kao režiser, ali i kao kritičar, Tarantino detaljno objašnjava kakve odluke režiseri donose, kako na makronivou značajnih karijernih poteza, tako i na mikronivou ponašanja glumaca i ugla kamere.

Opširan portret Brajana de Palme ističe se zbog idiosinkrazije uvida koji pruža i koji se preliva u detaljnu studiju filma „Taksista“, koji je Palma prvobitno trebalo da režira. Tarantino zamišlja kakav bi film ispao da se to ostvarilo i kako bi to preokrenulo De Palminu karijeru. (Ne bi to bio pravi Tarantino da diskusija o „Taksisti“ nije fokusirana na rasu – opsednut je činjenicom da je podvodač u filmu, kojeg igra Harvi Kajtel, belac, i pretpostavlja, zbog razloga koje naširoko objašnjava, da bi pod režiserskom palicom De Palme podvodač bio crnac. Tarantino ne bi bio Tarantino ni kada se u knjizi ne bi pominjala pogrdna reč za crnce – mada pod navodnicima.) Završno poglavlje je čin dužnosti i iskupljenja, evociranje uspomena o čoveku po imenu Flojd Rej Vilson, crncu koji se zabavljao sa najboljom drugaricom Tarantinove majke i, nekoliko godina kasnije, iznajmio sobu od Tarantinove majke. Vilson je bio poštanski službenik i zaluđenik za filmove koji je išao u bioskop sa mladim Tarantinom (tinejdžerom); takođe je želeo da postane scenarista. Pomenuvši scenario za vestern koji mu je Vilson pokazao, Tarantino mu naknadno pripisuje zaslugu za inspiraciju za film „Oslobođeni Đango“.

Knjiga „Bioskopska promišljanja“ je dosledno uzbudljiva; sa svojim britkim kritičarskim opservacijama, neobaveznim izlaganjem mišljenja i oštrim međama između ličnosti i vremenskih perioda, čini se kao da je napisana sa namerom da izazove plodne rasprave. Budući da je iskusni stvaralac fikcije, Tarantino kreira prizore, priče i scene, pripoveda priče koje zavode i očaravaju čak i kada pozivaju na istu vrstu kritike kao i njegovi filmovi. Iznad svega, „Bioskopska promišljanja“ su dinamična vizija jednog uma usredsređenog na Holivud. Kao da gledate časovničara koji rasklapa satove svojih kolega i pokazuje kako funkcionišu i zašto imaju visoku vrednost na tržištu, ali se nikada ne osvrće na samu hronometriju, njeno mesto u svetu, postojanje drugih vrsta uređaja za merenje vremena, kao ni da li i zašto su takvi satovu uopše više potrebni ljudima. Govori nam priču o tome kako je zapravo biti rođen kao insajder (čak i bez pravog profesionalnog ili industrijskog portfolija), čiju svest su razvijali holivudski filmovi. Tarantino demonstrira neverovatno razumevanje načina na koji stvari funkcionišu; njegov odgovor na tradicije pisanja scenarija, psihologizaciju likova i žanrovske okvire u srži je ove knjige – kao i u njegovim filmovima. Toliko je duboko u ovim konvencijama da je prešao put od ljubavi prema njima, preko njihovog izučavanja i vraćanja na njih, do upadanja u njihovu klopku. Kao što je sam Tarantino rekao, ako će napraviti samo još jedan film, ova knjiga bi mogla biti raščišćavanje terena pre njegovog „velikog bekstva“ – analiza njegovog života unutar sistema pre nego što iz njega pobegne.

Autor: Ričard Brodi
Izvor: newyorker.com
Prevod: Borivoje Dožudić