Obnavljanje Prvog krstaškog rata: srednjovekovna hronika napisana u 21. veku

„Prvi krstaški rat“ Pitera Frankopana je provokativno naučno delo. Autor knjige u suštini predlaže da se ponovo napiše – ili možda obnovi – istorija porekla Prvog krstaškog rata. Frankopanov argument jeste da je Prvi krstaški rat – iako se u zapadnjačkim krugovima tradicionalno smatra kao pobožni poziv pape Urbana Drugog evropskim vitezovima na vojno hodočašće u Jerusalim – bio proizvod direktne molbe vizantijskog cara Aleksija Prvog Komnina za vojnu pomoć sa zapada. Frankopan dalje tačno opisuje zašto i kako je Aleksije, u saradnji sa Urbanom, raspalio krstaški duh među zapadnjacima, i kako su Aleksije i Urban zajedničkim snagama koordinisali čitav vojni pohod Prvog krstaškog rata najbolje što su mogli. Frankopan zatim pažljivim argumentima opisuje zašto i kako je uloga Aleksija u Prvom krstaškom ratu na kraju bila izostavljena iz pripovesti o osvajanju Jerusalima. On pripisuje ovo prekrajanje istorije zapadnjačkom „heroju“ Prvog krstaškog rata, Boemundu Tarentskom, koji je po završetku Prvog krstaškog rata pokušao da osvoji Vizantiju.

Prvih pet poglavlja knjige opisuju političku i vojnu situaciju u zapadnoj Evropi i Vizantiji pred Prvi krstaški rat. Ovde Frankopan prikazuje političku mrežu koja je naposletku ujedinila Aleksija i Urbana i proizvela poziv na pohod. Urbanu je očajnički trebao saveznik, makar on bio iz raskolničke Vizantije. Frankopanov najjači argument u uvodnim poglavljima, međutim, jeste njegova tvrdnja da, na istoku, Vizantija nije zapravo bila na rubu propasti kada je Aleksije došao na vlast 1081. godine. Umesto toga, smatra se da je do katastrofalnog gubitka vizantijske Male Azije došlo za vreme Aleksijeve vladavine, što objašnjava zašto se Prvi krstaški rat nije odigrao do poslednje decenije  veka..

U očajničkom pokušaju da spase svoje carstvo pod opsadom, Aleksije je u Urbanu pronašao možda i najznačajnijeg saveznika. Urban je na sličan način video priliku da ojača sopstveni položaj pomoću saveza sa Vizantijom, pa su Aleksije i on došli do sporazuma. Urban bi pozvao vojnike zapadnog hrišćanskog sveta u pomoć Aleksiju, pozivajući se na želju zapadnjaka da krenu na pobožno hodočašće u Jerusalim, koga su u sedmom veku osvojili muslimani. Ali, iako su Aleksije i Urban na krstaše gledali kao na vojnike koji se bore za Vizantiju, krstaši su prvenstveno želeli da se bore za Jerusalim.

Međutim, Aleksije je naposletku bio oklevetan i umnogome izostavljen iz pripovesti o poreklu krstaškog pohoda. Frankopan navodi da su s početka krstaši bili u relativno dobrim odnosima sa Aleksijem, ali kako su napredovali, i naposletku osvojili Jerusalim, počeli su da smatraju Aleksija neprijateljem. U poslednjim poglavljima knjige, ističe se Boemund Tarentski. Frankopan prati Boemundovu krstašku priču, počevši od toga kako je princ bio Aleksijev neprijatelj, pa najbliži saveznik, a zatim ponovo neprijatelj. Kroz čitavu priču Boemund postaje i heroj među krstašima, poznat po svojoj hrabrosti i vojnoj snazi.

U međuvremenu, zapadnjaci su počeli da sumnjaju u Aleksija jer nije održao obećanje da će sa svojom vojskom marširati uz krstaše na Jerusalim. Umesto Aleksija, njegov verni poručnik Tatikije je pratio krstaše posle pohoda na Nikeju, a kada su bili na rubu poraza, navodno im Aleksije nije poslao nikakvu vojnu pomoć. Iako su naposletku krstaši zauzeli Jerusalim, Aleksijev ugled je već bio ukaljan. Međutim, dok čitate knjigu, stičete utisak da je jedan od Frankopanovih slabije određenih ciljeva bio da rehabilituje ugled cara Aleksija Komnina u zapadnjačkoj istoriografiji. Primera radi, Frankopan u više navrata navodi da Aleksije zapravo jeste ispunio svoje obaveze prema krstašima, a iznosi dokaze iz izvora za tu svoju tvrdnju.

Najzad, Boemund, heroj krstaškog pohoda, želeo je da osvoji Vizantiju, te je pokušao da prikupi podršku na zapadu predstavljajući svoje vojne planove za Vizantiju skoro kao novi krstaški pohod. Frankopan navodi da je proizvod toga bilo klevetanje Aleksija, objašnjavajući da je većina spevova o Prvom krstaškom ratu napisana dok je Boemund pripremao svoju ekspediciju protiv Vizantinaca. Boemund na kraju nije uspeo da pokori Vizantiju, ali je na zapadu sačuvao ugled i reputaciju velikog heroja Prvog krstaškog rata, dok je Aleksije na zapadu zauvek ostao izdajnik. Papa Urban je, bez svog saveznika Aleksija, tako postao ključna ličnost zaslužna za slavno vojno hodočašće u Svetu zemlju.

Iako je knjiga provokativna i privlačna, Frankopan izvodi svoje argumente iz tišine. Iako su mu analize razumne i pronicljive, mnogi argumenti mu počivaju na zaključcima kako su se stvari možda odigrale – a način na koji su se događaji odigrali je često Frankopanova sugestija razloga zbog kojih su izbačeni iz povesti. U mnogim slučajevima, moguće je da bi neki drugi akademik naveo alternativne razloge zbog kojih je događaj izbačen iz izvora – ukoliko se on, svakako, desio. Naposletku, ipak, deluje razumno razmotriti Frankopanovu interpretaciju porekla Prvog krstaškog rata kao tačnu i verodostojnu, iako bi čitaoci knjige trebalo da budu svesni njenih ograničenja i iako bi, dok čitaju, možda želeli da ospore pojedine Frankopanove tvrdnje.

Vredi pomenuti da je jedna od najinteresantnijih karakteristika knjige njeno izlaganje. Frankopan prisajedinjuje sopstvene argumente sa velikom pričom o Prvom krstaškom pohodu, koja celokupnu kampanju prepričava sa zanimljivim, ali ne i prekobrojnim detaljima. Odatle potiče naslov ovog prikaza: Frankopan je, u suštini, napisao iskaz o Prvom krstaškom ratu koji bi stilistički mogao da se uporedi sa hronikama srednjovekovnog pripovedanja. Ovo sjajno pristaje sveukupnom tonu i cilju knjige.


Autor: Kajl Šimoda
Izvor: origins.osu.edu
Prevod: Đorđe Radusin