Momčilo Moca Petrović: Ne lišavajmo decu lepih običaja i sećanja na Božić

Pred kraj protekle godine, kada pravoslavni vjernici pred i tokom Božićnog posta praznuju mnoge krsne slave, izašla je zanimljiva knjiga „Koju slavu slaviš” (Laguna). Autor knjige je publicista, pisac, iskusni novinar Momčilo Moca Petrović. No, knjiga nije samo zanimljiva, već i poučna, svojevrsni „enciklopedijski rječnik“ srpske krsne slave, koja je, dodajmo, uvrštena i na Uneskovu listu svjetskog nematerijalnog kulturnog nasljeđa. A, Petrović, razumljivim rječnikom donosi sve što je saznao, istražio, doživio i vidio kada je u pitanju praznovanje, značaj, korijeni krsne slave, kao i žitija svetaca koje proslavljamo kao naše zaštitnike.

„Može zvučati kao oksimoron, ali postalo je moderno oslanjati se na tradiciju, pa u tom kontekstu vraćanja korenima nisu zaobiđene ni krsne slave, tim pe što se njihovo obeležavanje od poslednje decenije XX stoleća donekle uzima i kao prkos prethodnom poluvekovnom potiskivanju religije. Da li, međutim, ponovno uspostavljanje tradicionalnih vrednosti znači i njihovo dosledno poštovanje ili je tradicija zapravo degradirana time što je uopšte našla mesta u modernom društvu i životu – ovim se problemom i fenomenom bavi Momčilo Petrović u svojoj knjizi pod nazivom 'Koju slavu slaviš'”, zapisao je Dušan Milijić.



Zašto i kako ste uopšte došli na ideju da napišete knjigu „Koju slavu slaviš”? Pored literature, s kim ste se još konsultovali?

Rad na knjizi o slavama počeo sam pre sedam godina, kada je srpska slava kandidovana za upis u Svetsku listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Uneska. Kao novinar pisao sam o tome, a onda se u jednom momentu ispostavilo da materijala ima dovoljno za opsežan feljton. U isto vreme, kroz razgovore sa kolegama i iz reakcija čitalaca, shvatio sam da se o slavama – iako se njima svi dičimo, i svi ih slavimo – nedovoljno zna. Retko ko je, na primer, od ljudi koje sam pitao – a bili su različitih zanimanja i nivoa formalnog obrazovanja – pročitao žitije sveca svog zaštitnika. Takođe, o samom načinu proslave slave znalo se samo ono što se sa generacije na generaciju prenosilo usmenim predanjem, i nekad sa pravoslavljem nije imalo mnogo veze... A nije bilo knjige u kojoj bi to moglo da se pročita, bar ne takve koja bi bila napisana savremenim i razumljivim jezikom i jasnim stilom.

Koji su to „kvaliteti” koji su krsnu slavu „preporučili” da uđe u korpus svjetske duhovne baštine?

Svakako je to jedinstvenost. Uostalom, osim slave, na toj su listi iz srpske tradicije još i kolo i gusle, ono što „samo Srbin imade”. Oko sveće se na dan „svog” svetitelja okupljaju i Srbi i Albanci katolici, te Bugari i Rumuni, ali jedino Srbi tom činu pridaju ovoliku važnost, i običaj neguju s toliko ljubavi i pažnje. Ovakva posvećenost slavi posledica je istorijskog razvoja kome je pravac odredio Sveti Sava, kao prvi arhiepiskop samostalne Srpske crkve. Njegova uputstva o slavljenju svetitelja u korenu su današnjih naših slava.

Koja su osnovna materijalna obilježja proslavljanja krsne slave, a koji je njen duhovni značaj? Koje su osnovne zablude (i greške) kada je u pitanju proslava krsne slave?

Slava je čin kojim se odaje počast svetitelju, kao zaštitniku i kao zastupniku porodice i njenih molitvi kod Boga. Predmeti koji se koriste u slavskom obredu: ikona, osvećena vodica, slavski kolač, kuvano žito ili „koljivo”, vino, sveća i tamjan i njihova simbolika, u funkciji su ovakve uloge.

Pre nego što se nešto kaže o greškama koje se u proslavljanju čine, treba, opravdanja radi, reći da od Savinih vremena do sredine 19. vijeka nisu postojala jedinstvena i precizna uputstva o sprovođenju slavskog obreda. Slavilo se kako je ko mislio da treba, i „kako su radili naši stari”. Otuda ona narodna „Koliko sela, toliko običaja”... Tek 1862. Crkva je propisala obavezne obredne radnje i njihov redosled kod slavljenja, ali su raznoliki običaji ostali, i danas predstavljaju ukras i bogatstvo folklora.

Što se grešaka tiče, mislim da je najveća, i najčešća neumerenost i bahatost svečara, koji slavu koriste da se razmeću svojim materijalnim bogatstvom. Takvo ponašanje u dubokom je neskladu sa suštinom slave. Znate, u nekim krajevima na jugu Srbije domaćin slavu ceo dan prestoji na nogama. Veruje se da mu je tog dana svetac gost, i on mu stajanjem iskazuje poštovanje. Trebalo bi da dostojanstveno ponašanje svuda bude obeležje slave. Jer, to je svečan i uzvišen porodični događaj i ponašanje svih onih koji na neki način učestvuju u njemu treba da bude primereno takvom njenom karakteru.

Što se manjih grešaka tiče, najčešća je greška slavljenje u restoranu ili kafani. Slava je porodični praznik, čiji je sastavni deo, na primer, svećenje vodice i kropljenje prostorija u domu njome. Ne možete to u kafani, naravno. Još manje je zamislivo slavljenje bez ikone svetitelja, a nju – ako iole ima razuma! – nećete nositi u kafanu! Crkva, međutim, dozvoljava da se – ako okolnosti, na primer, mali stan, nalažu - gosti ugoste u kafani, pod uslovom da je prethodno ceo obred izveden u skladu sa pravilima koje Crkva propisuje: ako je prethodnog dana sveštenik svetio vodicu u kući, ako je domaćin na dan slave odneo kolač u crkvu... i sve ostalo što treba i kako treba.

Da li je tačno da proslavljajući krsnu slavu, krsno ime, u stvari obilježavamo i sjećanje na naše (krvne) pretke, odnosno dan kada su oni primili hrišćanstvo?

U pravu ste. Za razliku od Rusa, koji su, u vreme cara Vladimira, u hrišćanstvo prešli svi odjednom, Srbi su u Hristovu veru ulazili pleme po pleme: jedni su se krstili na Svetog Nikolu, drugi na Svete Vrače, treći na Đurđevdan... i svako novokršteno pleme uzimalo je za svog pokrovitelja i zaštitnika onog svetitelja na čiji se dan krstilo. Tome su svetitelju, kao božjem posredniku, počeli da se mole, i njegov dan su u godini svečano proslavljali. U svjetlu ovog pojednostavljenog porekla slava kako ga tumači Crkva, svi koji slave Aranđelovdan, na primer, smatraju se potomcima jednog plemena koje se kroz vreme rasturilo...

Ovakvo je verovanje posebno sačuvano u Crnoj Gori, zbog očuvanog kolektivnog sećanja plemena, i naglašenijeg njegovanja porodičnih veza nego u ostalim pravoslavnim krajevima.

Kojih starih običaja se još uvijek držimo i trebali bismo da se držimo prilikom praznovanja Badnjeg dana, Božića, Nove godine?

Najkraći odgovor bio bi – svih! Božić je, uz Uskrs, najveći pravoslavni praznik, i Crkva ga slavi liturgijom. Sve ostalo je folklor, deo tradicije i kao kolektivno sjećanje, deo nacionalnog identiteta. Božići koje pamtimo lepo su sećanje na detinjstvo nas odraslih, zašto bismo našu decu lišavali toga?


Razgovarala: Živana Janjušević
Izvor: dan.co.me