Marko Aleksić: Istraživanje manje poznatog dela naše prošlosti

Epoha ranog srednjeg veka slabije je poznat deo ovdašnje prošlosti, posebno ako se uporedi sa istoriografijom nekih drugih naroda.

„Za to postoji više razloga, a jedan objektivan bi svakako bio skroman broj sačuvanih pisanih izvora iz ovog vremena, što je problem sa kojim se suočavaju i istraživači u drugim evropskim zemljama. Zbog toga je poslednjih decenija uloga arheologije postala posebno značajna, budući da se, uz stalno napredovanje te nauke, broj istraženih lokaliteta uvećava, a sa tim i arheološka građa na osnovu koje je danas moguće dobiti nove rezultate. To je svakako razlog i zašto danas u svetu vodeće studije o ranosrednjovekovnoj epohi pišu upravo autori koji su arheolozi, a ja sam se trudio da primenim isti metod i princip uz korišćenje najnovije stručne literature u svetu“, kaže za Danas arheolog Marko Aleksić, čiju je novu knjigu „Srpske zemlje pre Nemanjića, od 7. do 10 veka“ krajem aprila objavila izdavačka kuća Laguna.

Ovaj izdavač poslednjih godina objavio je još dve Aleksićeve knjige, koje su otvorile naučni prozor u srpski srednji vek – „Marko Kraljević – čovek koji je postao legenda“ i „Srpski viteški kod“. Nova knjiga ima zadatak da umanji istorijsku prazninu od doseljavanja Slovena na Balkan do rodonačelnika loze Nemanjića Zavide.

Zbog čega ste se odlučili da kao arheolog, koji se pre svega bavi srednjovekovnim oružjem i vitezovima, istražujete početke srpske istorije?

Kao što govore moje prethodne knjige, poslednjih godina sam se bavio istraživanjem tema srednjovekovnog oružja, vojske i viteštva, ali je rani srednji vek zapravo oblast mog početnog obrazovanja i specijalizacije. Između ostalog, učestvovao sam u i istraživanju velikog broja ranosrednjovekovnih lokaliteta kod nas i u regionu, što mi je bilo od posebne pomoći prilikom pisanja knjige.

Da li je nedostatak pisanih izvora jedan od razloga za postojanje različitih teorija o poreklu Srba, koje ide daleko dublje u istoriju od 6. veka kad se pojavlju prvi tragovi Slovena na Balkanu?

Svakako da nedostatak pisane građe ograničava mogućnosti da odgovorimo na ova pitanja, ali uprkos tome, u našoj nauci postoji dosta jedinstveno mišljenje o najstarijim pomenima i pojavi Srba. Raspoloživi podaci govore da njihovo ime može pouzdano da se prati od 7. veka, a posredno da je postojalo i u 6. stoleću. To ne isključuje eventualno postojanje i nekih ranijih pomena Srba, ali su oni izolovani i izvan šireg konteksta koji bi potvrđivao da se zaista odnosi na njih, a ne na neki drugi narod ili zajednicu sličnog imena.

Zbog čega su spisi vizantijskog cara Konstantina Sedmog Porfirogenita i danas neprikosnoven izvor?

Najznačajnije delo ovog vizantijskog cara-pisca „O upravljanju carstvom“ sadrži veliki broj podataka ne samo o Srbima, Hrvatima i ostalim balkanskim Slovenima, već i o mnogim drugim narodima sa kojima je Vizantijsko carstvo dolazilo u dodir. Iako je nastalo sredinom 10. veka, ono sadrži brojne opise zbivanja iz prethodnih stoleća, što je upravo razdoblje iz kog raspolažemo najmanjim brojem izvora. Prilikom njegovog sastavljanja korišćeni su različiti izvori i podaci iz carske kancelarije koji su stajali na raspolaganju caru i njegovim saradnicima, a spis je bio namenjen za unutrašnju upotrebu – kao uputstvo za vladanje carevom sinu i nasledniku Romanu Drugom, što govori da je nastao iz težnje da pruži realne podatke i dodatno osnažuje njegovu pouzdanost.

Balkan je bio prostor sukoba antičkog i varvarskog sveta. Kakvi su uticaji postojali između Slovena, Gota, Gepida, Langobarda i drugih varvarskih naroda?

Odnos Slovena i germanskih naroda bio je posebno intenzivan tokom 6. stoleća dok su oni živeli na panonskom delu dunavske granice carstva. Pokazalo se međutim da oni nisu bili u stanju da probiju tu barijeru koja je stolećima delila antički svet od varvara, ali će to nešto kasnije poći za rukom Slovenima. Zanimljivo je da su Srbi slovenski narod, čije su veze sa Germanima najranije posvedočene. Njihova zemlja u Polablju se u 7. veku nalazila u okviru granica Franačkog kraljevstva Merovinga, gde su im najbliži susedi bili Tirinžani, sa kojima će i narednih stoleća delili granicu, a često i isti prostor. Došavši na Balkan, oni su se naselili u oblastima kojima su nedugo pre toga vladali Goti, a smatra se da su neki njihovi delovi verovatno i sačekali prve slovenske doseljenike. Neki podaci iz 8. veka ukazuju da su Srbi mogli imati dobre veze sa Langobardskim kraljevstvom u Italiji, pa i sa Bavarcima, do njihovog konačnog pada pod franačku vlast krajem tog stoleća.

Srbi su jedan od prvih slovenskih naroda čije se ime pominje u istorijskim izvorima, a njihov prvi knez je najstariji po imenu poznat vladar jednog slovenskog plemena. Gde je nastala najstarija srpska država?

Najstarija poznata srpska država, čiji je položaj nešto preciznije poznat, nalazila se u oblasti Polablja, u dolini ove reke i zapadno od nje, ka Sali, u današnjoj istočnoj Nemačkoj. Tu se oko 631. pominje knez Dervan, koji bi zaista bio najstariji po imenu poznati vladar jednog određenog slovenskog naroda. S druge strane, Konstantin Porfirogenit kaže da su se Srbi naselili na prostoru bivše antičke provincije Dalmacije, odnosno na prostoru Zapadnog Balkana.

Ko su vladari te rane srpske države i da li postoji veza između njih i Nemanjića?

Zanimljivo je da su najstariji naši vladari sve do sredine 10. veka pripadali istoj vladarskoj porodici koja je bila na čelu naroda i u Polablju, a njihova imena na Balkanu mogu se pratiti već od poslednjih decenija 8. veka, što je takođe starije od gotovo svih današnjih slovenskih naroda. Nakon što se gube podaci o ovoj prvoj poznatoj srpskoj dinastiji, proći će još više od dva stoleća do dolaska prvog Nemanjića na vlast, pa stoga nije poznata nikakva veza između njih.

Koliki je bio uticaj Vizantije, Rima, Franačke, Bugarske i Ugarske na nastanak i razvoj prvih srpskih država?

Uticaj velikih sila na manje države oduvek je bio presudan, a u ovoj epohi mnogi od germanskih, slovenskih i drugih naroda zauvek su nestali sa istorijske scene upravo pred njihovim udarima. S druge strane, svaka imperija teži monopolu nad kulturnim, tehnološkim i drugim vodećim vrednostima svoje epohe, pa su upravo iz ovih centara stizali i najsnažniji civilizacijski impulsi u našu sredinu. Svakako da je jedna od ključnih bila misija Ćirila i Metodija kojom su slovenski narodi stekli legitimitet u kulturnom, političko-pravnom i duhovnom smislu u okviru judeo-hrišćanske civilizacije.

Kakvo je bilo uređenje te rane države, društvo, politika, religija, kultura, običaji?

Srbi su kao i ostali Sloveni imali svoju staru religiju, ali ono što je zanimljivo je da su upravo na njihovom prostoru otkriveni zasad najstariji hrišćanski hramovi u slovenskom svetu. To ukazuje da su prihvatili hrišćanstvo najkasnije u 8. veku, o čemu svedoče još neki nalazi, kao i pojedini vizantijski i drugi pisani izvori. Arheološkim iskopavanjima otkrivena su naselja i utvrđenja na prostoru na kome se može očekivati prisustvo Srba, iz kojih potiču brojni nalazi keramičkih posuda, ženskog nakita od srebra, bronze, a ima i pozlaćenih primeraka, kao i delovi vojničke opreme, oružja i drugih predmeta. U slovenskim naseljima duž Podrinja otkriven je veći broj životinjskih kostiju, kako domaćih tako i različite divljači, dok su značajno mesto u ishrani zauzimale žitarice, o čemu svedoči i jedan zanimljiv nalaz komada prepečenoh testa umešenog uz upotrebu kvasca. Ono što je takođe interesantno i zasad ostaje bez konačnog objašnjenja jeste često prisustvo zgure na lokalitetima koja ostaje nakon prerade rude metala, kao i otkrića metalurških peći i radionica iz 8. i 9. veka u jednom većem slovenskom naselju u okolini Bijeljine, što sve ukazuje na značajnu ulogu rudarstva i metalurgije u ovo rano doba na našim prostorima.

Autor: Jelena Tasić
Izvor: Danas