Istorija i intrige u seni Tadž Mahala

Pričanje priča, izrazit aspekt ljudskog bića, je važeća istina širom svijeta

          “Princeza iz sjenke” novi roman američko-indijske spisateljice Indu Sundaresan nadovezuje se na njene ranije romane „Dvadeseta supruga“ i „Svetkovina ruža“. Romanom “Princeza iz sjenke” autorka nas vraća u Indiju 17. vijeka, nekoliko godina prije Mehrunisine smrti, kada se dvije princeze bore za prevlast. Kako bi stekle moć nad očevim haremom, careve kćerke Džahanara i Rošanara kuju zavjere i spletkare jedna protiv druge. Kao carskim princezama kretanje im je ograničeno na harem i one se ne mogu udati. Ipak, to ih ne sprečava da imaju nedozvoljene ljubavne veze ili da prave planove o sljedećem nasljedniku krune. One se međusobno bore za sve: za prevlast nad haremom, za očevu naklonost i za budućnost zemlje. Ali uprkos najvećim naporima da utiču na budućnost, njihovi planovi i spletke nijesu u žiži interesovanja jer će se nad njih nadviti sjenka najvećeg spomenika indijske istorije, Tadž Mahala.

          Svojim darom i zanesenošću istorijom i kulturom Indu Sundaresan stvara priču bogatu pojedinostima koje čitaoca upoznaju sa životom žena u Indiji i njihovom borbom za moć, kao i sa temeljnim istorijatom Tadž Mahala, jednog od najproslavljenijih arhitektonskih ostvarenja na svijetu.

          Indu Sundaresan je rođena u Indiji i odrastala je u vojnim bazama širom zemlje. Njen otac, inače vojni pilot, takođe se bavio pisanjem. Indu je ljubav prema knjigama razvijala godinima, slušajući pripovjedanja oca i djeda utemeljna na Hindu mitologiji. Pošto nije diplomirala na ekonomskom fakultetu u Indiji, Sundaresanova se seli u SAD gdje završava univerzitet u Delaveru.  Autorka je romana “Dvadeseta supruga” (nagrada Washington State Book Award 2003.), “Svetkovina ruža”, „Ljepota nepoznatog“.Bavila se i radom u pozorištu, gdje je pisala scenarija, programe, vijesti.  Njen novi roman „Princeza iz sjenke“ objavila je „Laguna“ u prevodu Nele Britvić. Za “Vijesti” Indu Sundaresan govorila je iz Amerike iz Sijetla gdje živi.

          Šta Vas je inspirisalo da napišete roman „Princeza iz sjenke“? Je li „Princeza iz sjenke“ dio Vaše Tadž Mahal trilogije ?

          Da, „Princeza iz sjenke“ je treći roman trilogije Tadž Mahal i bavi se životom princeze Džahanare, koja je bila ćerka cara Šaha Džahana, koji je izgradio Tadž Mahal.

          Ja sam prešla preko priče o Džahanari dok sam vršila istraživanje za prva dva romana trilogije - i čak tada, prije nekih sedam godina, znala sam da ću napisati roman o njoj. Džahanara je postala Padšah Begam, najmoćnija žena u haremu svoga oca nakon smrti njene majke, iako je on imao dvije druge žene, koje su bile još žive. To je neobična pozicija koju mogu da zauzimaju žene, čak u 17. vijeku u mogulskoj Indiji, ženama je obično davan taj uticaj unutar zidina harema. Ali car Šah Džahan je nju obožavao i kada je  njegova supruga umrla on je prenio sva ovlašćenja na svoju ćerku.

          Da li postoji veza između „Princeze iz sjenke“ i Vaših prethodnih romana „Dvadeseta supruga“ i „Svetkovina ruža“?

          Princeza Džahanara je bila pra-nećaka Mehrunise, carice Nur Džahan, iz prva dva romana trilogije - „Dvadeseta supruga“ i „Svetkovina ruža“.  Mehrunisina nećaka, Ardžumand, udala se za princa Hurama, sina njenog supruga, cara Džahangira. Poslije smrti Džahangira, Huram postaje peti car Mogulskog carstva, godine 1628. Tri godine kasnije, njegova supruga Ardžumand umre na porođaju i Huram (koji je sada car Šah Džahan) gradi Tadž Mahal u znak sjećanja na nju. Princeza Džahanara je imala sedamnaest godina kada je njena majka umrla, a njen otac počinje da gradi Tadž; „Princeza iz sjenke“ je njena priča.

           Možete li nam objasniti značenje naslova „Princeza iz sjenke“?

          Žene mogulske Indije živjele su iza vela, iza zidova harema, zatvorene i skrivene. Njih su rijetko viđali ljudi iz vanjskog okruženja, koji nijesu bili u vezi sa carskom porodicom. Dok sam odrastala u Indiji, većina mojih udžbenika istorije u vezi sa istorijom dovodili su u vezu samo muškarce -careve, a ukoliko su njihove supruge bile uopšte pomenute, to je zato što su bile moćne iza zastora, ili zato što su bile majke nasljednika, budućih imperatora. Baba-tetka princeze Džahanare, carica Nur Džahan, bila je najmoćnija žena u mogulskoj dinastiji koja je vladala u Indiji od 1526. do 1858. godine. Ali ona nije svom mužu, caru Džahangiru, podarila muškog nasljednika, u stvari oni zajedno nijesu imali djece.

         Princeza Džahanara je rođena u kraljevskoj porodici, ona je bila ćerka cara Šaha Džahana i carice Mumtaz Mahal. Iako vrlo dominantna, baš kao i njena baba-tetka, ona je takođe imala ograničenja u svom životu. Živjela je u haremu svoga oca, nije joj bilo dozvoljeno da se uda, a kada je njen otac bio zatvoren devet godina od strane njenog brata (naredni car Aurangzeb) ona je provela te godine sa svojim ocem. A onda, tu je bio taj fantastični grob -Tadž Mahal - koji je njen otac sagradio za njenu majku. Iako je bila moćna u svoje vrijeme, princeza Džahanara je samo fusnota u indijskoj istoriji danas - njen život je u sjenci svih ograničenja koje je nametnuo na nju taj veličanstveni, blistavi grob - Tadž Mahal.

          Indija u 17. vijeku je, ako je suditi po Vašem romanu bila veoma uzbudljivo mjesto. Možete li nam donekle dočarati istorijsku pozadinu Vašeg romana?

          Posmatrani zajedno, romani trilogije Tadž Mahal pokrivaju raspon godina od 1571. (godina u kojoj je Mehrunisa, carica Nur Džahan rođena u Kandaharu) do 1666. (godina u kojoj je car Šah Džahan umro i princeza Džahanara oslobođena iz zatvora).

          Iako je Mogulsko carstvo zvanično trajalo do 1858, njegova živa istorija i većina postojećih spomenika u Indiji, u Delhiju i Agri potiču iz perioda  romana Tadž trilogije. To je bilo vrijeme kada je carstvo osnovano i donekle bilo stabilno politički, a vladari su imali vremena da poklone pažnju umjetnosti, kulturi, i arhitekturi. A, uticaj ovog perioda se i dalje osjeća u modernoj Indiji danas. 

          Žene u Vašim romanima su daleko ispred svog vremena. Vaš roman pokazuje kako žene imaju veliku moć i pored izrazitog društvenog sputavanja. Da li je to prava istorijska činjenica ili Vaša mašta?

          Romani Tadž trilogije su fikcija o životima žena u 17. vijeku u Indiji. Ali ja sam istraživala naporno i dugo kako bih uklopila činjenice u moje fikcionalno djelo, tako da su vjerovatno oko 70%  romana činjenice. Ali, da bih ispričala priču, stvorila scene i dijaloge, morala sam da udubim moju maštu u to vrijeme koje mora da bude dopadljivo. Takođe postoje pogovori na kraju svakog romana, gdje sam malo govorila o tome šta je istina u knjigama, a šta je izmišljeno.

          Što se tiče moći i nadležnosti carice Nur Džahan i princeze Džahanare u Tadž trilogiji, postoji mnogo činjenica iza toga. Razlog što sam počela da pišem trilogiju je taj što sam čitala razne dokumente iz 17. vijeka u njima se tvrdilo da su žene imale vlast u haremu, iza vela, i kao što sam  rekla, ništa 

o tome nije bilo na mojim časovima istorije dok sam bila u školi. Dakle, ovo je bilo iznenađenje za mene, pa sam ja čitala više i saznala sam da je to u suštini tačno.

          Zapadni svijet malo zna o Mogulskom carstvu. Šta nam možete reći ukratko o Mogulskom carstvu? Kako je ova imperija nestala sa istorijske pozornice?

          Mogulsko carstvo je osnovao 1526. godine car Babur, koji vodi porijeklo iz Timura (iz Turske) i od Čegiz Kana Mongola. Vrhunac imperije i njeno sjajno nasljeđe u Indiji potiče iz ranih godina i prvih šest mogulskih careva. Car Džahangir iz „Dvadesete supruge“ i „Svetkovine ruža“ bio je četvrti car. Car Šah Džahan  „Princeze u sjenci“ je peti car.

          Pošto je Šah Džahan sagradio Tadž Mahal i utvrđenje u Delhiju, njegov sin, car Aurangzeb ga je zatvorio i ostavio ga da umre u utvrđenju u Agri. Aurangzeb je umro 1707. i od tada pa nadalje, carstvo je počelo da se raspada. Braća su se borila sa braćom za prijesto, neki su kratko vladali, i niko od njih nije vladao dovoljno dugo da uspostavi mir ili da se zainteresuje za muziku i umjetnost.

Oko 50 godina poslije Aurangzebove smrti, englesko – istočnoindijska kompanija, koja se bavila trgovinskim poslovanjem, već je imala kontrolu nad većinom zemljišta carstva. A, 1858. godine, kada je kraljica Viktorija zvanično postala kraljica Indije, carstvo je iščezlo, iako  ono stvarno nije postojalo već dugo vremena do tada.

Dakle, kao što sam prethodno pomenula, najimpresivniji period Mogulskog carstva u Indiji je iz perioda koji sam opisivala u romanima Tadž trilogije - u to doba, vladari, i muškarci i žene bili su izuzetno moćni i sposobni za odbranu od bilo koje strane prijetnje sa spoljnih granica carstva.

Važan dio Vašeg romana je priča o Tadž Mahalu. Zašto?

          Skoro cijela priča romana „Princeze iz sjenke“ odvija se tokom izgradnje Tadž Mahala. A, Tadž je najtrajniji simbol slave i veličanstva mogulske vladavine u Indiji. U stvari, Tadž Mahal je Indija - to je jedna slika koja najviše asocira na Indiju. Nijesam mogla da napišem roman o princezi čiji je otac sagradio Tadž Mahal tokom njenog života, a da ne obuhvatim ovaj divni spomenik koji je skoro lik u knjizi!     

          Roman „Princeze iz sjenke“ sadrži fascinantne opise o izgradnji Tadž Mahala. Koja je bila primarna svrha Tadž Mahala, njegova prvobitna namjera?

          Mogulski carevi su bili veoma oprezni zbog svog imidža i reputacije, a podjednako probirljivi zbog izgradnje grobnice, kao svog konačnog konačišta - oni su učestvovali u njenom projektovanju. Tadž Mahal je grob koji je car Šah Džahan podigao svojoj ženi carici Mumtaz Mahal. On je takođe sahranjen tu, u glavnoj prostoriji u Tadžu, odmah pored njegove supruge, ali mislim da to nije bila njegova originalna namjera. Sagradio ga  je isključivo za svoju ženu i da ostavi spomenik za buduća pokolenja koji će kasnije biti simbol njegove trajne ljubavi prema svojoj ženi.

          Zašto je Džahanarina i Rošanarina  priča po Vašem mišljenju tako univerzalna, a istovremeno i moderna? 

          Kroz cijelu knjigu  „Princeza iz sjenke“, Džahanara, i njena sestra princeza Rošanara imaju rivalstvo jedna prema drugoj. Obje podržavaju različitu braću za sljedećeg cara, a na kraju Rošanara “pobjedjuje”, jer ona podržava Aurangzeba, koji prisvaja prijesto. Međutim, dvije princeze su isto tako i rivalke u ljubavi - one vole istoga čovjeka, a on bira Džahanaru.

          Pretpostavljam da je priča o rivalstvu braće i sestara stara i veoma moderna. To se nije mnogo promijenilo tokom vremena. Okolnosti mogu biti danas nešto drugačije. Teško je zamisliti količinu moći, vlasti i bogatstva koje su princeza Džahanara i princeza Rošanara imale tokom svog života, pa samim tim, koliko je destruktivno moglo biti njihovo rivalstvo!

          Vaša zbirka kratkih priča „U ženskom manastiru malih cvjetova“ je o životu savremene Indije. Ova knjiga nije prevedena kod nas, pa možete li nam reći koje su teme ove knjige?

          Napisala sam većinu priča iz zbirke „U ženskom manastiru malih cvjetova“ u pauzama dok nijesam pisala roman, ili dok sam imala nedoumice u vezi sa određenim aspektom romana i tada sam osjetila potrebu da odem i uradim nešto drugo. Priče u ovoj knjizi su moderne, u smislu da je inspiracija za skoro sve njih potekla iz novinskog članka, ili priče koju mi je neko ispričao o nečemu što im se desilo, ili je to bio čak e-mail sa porukom upućenom meni.

          Zbirka je duboko emotivna i priče dotiču karakteristike sadašnjeg indijskog društva kao što su usvajanje, roditeljsko zlostavljanje, pa čak i gubljenje morala grupe mladih muškaraca i žena. U cjelini, zbirka je priča  o borbi između starog i novog u savremenoj Indiji, kao i o uticaju zapadnog društva i kako u toj prilici postupiti dostojanstveno, dok su se još uvijek zadržale neke tradicije indijskog društva.

           Kako se Vi uklapate u književnu tradiciju SAD-a  i Indije?

          Kada sam slala rukopis mog prvog romana „Dvadeseta supruga“ bilo je veoma teško naći književnog agenta (to je prvi korak da se knjiga objavi). Mislim da je to iz razloga što onda nije bilo mnogo zahtjeva za istorijsku fikciju i ja sam knjigu poslala pet godina prije nego što sam pronašla predstavništvo u Literarnoj Agenciji Sandra Dajkstra.

          Od tada bilo je lakše u svakom pogledu - ne samo u vezi sa objavljivanjem u SAD i u Indiji, već i širom svijeta, kao i u Srbiji. Zaista  sam zahvalna za ovu povoljnu okolnost što se moj rad distribuira širom svijeta i što postoji mogućnost da dirne živote čitalaca u toliko zemalja.

Takođe mislim da je bilo lakše za mene da radim prvo sa izdavačkom industrijom u SAD, pa sam bila sa istim izdavačem, Džudit Kur, koji je šef Atria Books u Simon & Schuster u posljednjih dvanaest godina. To je divan i postojan odnos.

          Izrazit aspekt ljudskog bića je da pričamo priče, da nastavimo tradiciju verbalno, ili sada putem štampe, objavljivanjem i mislim da je ovo istina važeća širom svijeta, ne samo u SAD ili u Indiji.


         Koji su pisci uticali na Vaše pisanje?

          Odrasla sam u Indiji i kao posljedica mog formalnog obrazovanja i čitalačkih navika ljudi koji su najviše uticali na mene u mom djetinjstvu (moji roditelji i moje sestre) pročitala sam dosta britanske proze, uglavnom iz 17. do 19. vijeka. Džejn Ostin je višegodišnja favoritkinja, ali ja sam pročitala i mnogo toga od sestara Bronte, Marije Edžvort, Tomasa Hardija i Čarlsa Dikensa, da pomenemo samo neke.

         To su bili moji rani uticaji, sada, o bilo kojoj temi koja me zanima čitam mnogo šire, i fikciju i dokumentaristiku. Čitam najčešće ono što mi lično preporučuju, a ponekad pravim izbor i na osnovu kritika knjiga, ali najveće zadovoljsvo pričinjava mi pisanje koje kod mene stvara iskre interesovanja  što je dobro ... i interesuje me!

          Pošto ovaj intervju radimo za „Vijesti“, najčitaniji dnevnik Crne Gore i kao Crnogorac moram Vas pitati da li znate nešto o mojoj zemlji.

          Čula sam za Crnu Goru, znam gdje je i znam da je poznata po svojim prelijepim planinama i jezerima. Nadam se da ću posjetiti Vašu zemlju jednog dana!

Autor: Vujica OGNJENOVIĆ

Izvor: Art vijesti