Intervju sa Filipom Singtonom

Razgovor: Filip Sington, britanski pisac, govori za „Vijesti“ o romanu „Ajnštajnova djevojka“.

O ljubavi i granicama ljudskog razumijevanja.

„Ajnštajnova djevojka“, roman britanskog pisca Filipa Singtona bavi se misterijom utvrđivanja identiteta nepoznate djevojke koja je dva mjeseca prije Hitlerovog dolaska na vlast, pronađena naga i skoro mrtva u šumi izvan Berlina. Po izlasku iz kome, ona ne može da se sjeti ničega, čak ni svog imena. Jedini nagovještaj njenog identiteta je letak za javno predavanje Alberta Ajnštajna koji je pronađen u blizini. Tragajući za istinom o svojoj pacijentkinji, psihijatar Martin Kirš otkiva da je profesionalna opčinjenost prerasla u ljubav. Njegova istraživanja ga od psihijatrijske bolnice u Cirihu odvode u udaljeni kutak Srbije. Za to vrijeme u ciriškom sanatorijumu nasljednik Ajnštajnovog genija, mlađi sin Eduard, piše knjigu koja će uništiti njegovog čuvenog oca i, samim tim, promijeniti svijet. “Ajnštajnova djevojka”, roman o ljubavi i žudnji za znanjem, objavljen je u izdanju “Lagune” i prevodu Eli Gilić.

Filip Sington je studirao istoriju na Triniti koledžu u Kembridžu i devet godina radio kao novinar i urednik. Koautor je šest trilera, prevedenih na dvanaest jezika i prodatih u preko milion primjeraka širom svijeta. Napisao je i roman „Zojino zlato“ o slavnoj slikarki Zoji Korvin-Krukovski.

O svom romanu „Ajnštajnova djevojka“, Filip Sington je na početku razgovora za „Vijesti“ rekao:

- Bilo koje djelo fikcije koje se bavi istorijskim ličnostima - naročito ličnostima koje su poznate i intenzivno proučavane poput Alberta Ajnštajna - mora da prenese istorijski kontekst realno i ubjedljivo. To podrazumijeva mnogo istraživanja. U konkretnom slučaju „Ajnštajnove djevojke“, takođe je obuhvaćeno hvatanje u koštac sa Ajnštajnovim radom i intelektualnim okvirom njegovim brojnim zapanjujućim i revolucionarnim idejama.

Ja nijesam naučnik, tako da mi je za to bilo potrebno vremena! Međutim, moja želja da napišem knjigu podstaknuta je nekim upečatljivim paralelema između Ajnštajnovog rada na granicama ljudskog znanja i njegovog iznenađujuće sumornog, čak i tragičnog, privatnog života. Nakon toga, najveći zadatak bio je da razvijem priču koja je privlačna za čitaoca, vjerna istorijskom periodu i koja prenosi suštinu mojih stavova o Ajnštajnu. Balansiranje između zabave i suštine je uvijek teško.

Vaša knjiga je inspirisana prepiskom između Ajnštajna i njegove prve žene, srpske matematičarke Mileve Marić. Možete li da otkrijete neke inspirativne detalje ove prepiske?

- Ključno otkriće je postojanje ćerke, koja se rodila prije nego što su Ajnštajn i njegova prva žena Mileva Marić bili u braku. Lizerl (Elizabeta) Ajnštajn je vjerovatno u tajnosti data oko 1903. godine negdje u Vojvodinu na usvajanje. Činjenica je da je njeno postojanje ostala nepoznanica za vrijeme Ajnštajnovog života, iako su vjerovatno neki ljudi čuli o tome. Godine 1934. njemačka glumica Greta Markštajn je tvrdila da je Ajnštajnova izgubljena ćerka, i mada je bila previše stara da bi bila Lizerl, ona je tvrdila da je rođena iste godine kad i Lizerl - sugerišući da je imala neko znanje o tome. Kada je Ajnštajn kasnije u Americi čuo za takva uvjeravanja, on je unajmio privatnog detektiva da ispita Markštajn i njene tvrdnje.

Ostali zanimljivi elementi u prepisci bacaju uznemirujuće svjetlo na Ajnštajnova dva braka, njegov odnos sa svojim pastorkama i sa drugim ženama u njegovom životu.

Koja je istorijska pozadina Vašeg romana „Ajnštajnova djevojka“?

- Knjiga počinje u jesen 1932, nekoliko mjeseci prije nego što je Adolf Hitler imenovan za kancelara Njemačke, u doba kada je Albert Ajnštajn bio sve više pod prijetnjom u Evropi. Ajnštajn je konačno otišao u Ameriku u proljeće 1933. s namjerom da se nikada ne vrati, ali nekoliko mjeseci prije toga nije bilo jasno kakva će biti njegova stvarna sudbina. Pronacističke novine nudile su cijenu od 50.000 dolara za njegovu glavu; međutim, mnogi uticajni ljudi u Americi (uključujući Dž. Edgara Huvera, direktora FBI) opirali su se da puste Ajnštajna da se naseli u SAD zbog njegovih socijalističkih i navodnih anarhističkih sklonosti. Drugim riječima, to je bilo vrijeme kada Ajnštajn nije mogao priuštiti skandal.

Koja je glavna tajna romana „Ajnštajnova djevojka“?

- Na mnoge načine, najubjedljiviji i najuviđajniji svjedok Ajnštajnovog privatnog života trebalo bi da bude njegov mlađi sin Eduard. Eduard je mislio da je naslijedio očev sjajni genij, bio je veoma talentovani muzičar i pisac i bio je fasciniran psihologijom i psihijatrijom. Bio je takođe tragično posvećen svome ocu. Nažalost, on je patio od duševne bolesti od svoje 20. godine i proveo je veći dio svog života u psihijatrijskoj bolnici. Njegova krajnja uloga u „Ajnštajnovoj djevojci“ je možda najveće iznenađenje u knjizi.

„Ajnštajnova djevojka“ je donekle enigmatičan naslov. Iz kog razloga ste ga izabrali?

- Naslov je novinska fraza izmišljena od strane berlinskih pisanih medija, koji su slijedili trag otkrića neidentifikovane mlade žene iz Potsdamskih šuma. Policija je u blizini pronašla letak, najavu Ajnštajnovog javnog predavanja o kvantnoj teoriji. Da li je ona ili nije zaista Ajnštajn, jedna je od centralnih misterija knjige.

Ajnštajnova teorija relativiteta je povezana sa nekim dešavanjima u Vašem romanu. Možete li nam otkriti tu vezu?

- Kvantna teorija, koja proizlazi dijelom iz teorije relativnosti, ima neki odraz u romanu. Želio sam da čitaoci iskuse - makar samo na trenutak - blistavu neobičnost Ajnštajnovog univerzuma i onog što nam govori o stvarnosti. Dakle, na jedan važan, iako suptilan način, priroda knjige ne poštuje zakone klasične njutnovske fizike, već kvantne fizike. To je bilo ono što me je uvijek privlačilo Ajnštajnu: skoro poput sna, stvarnost koja otkriva njegove ideje.

Može li se Vaša knjiga čitati kao priča o genijalnosti i ludilu?

- Oba elementa su široko rasprostranjena u priči, iako u oba slučaja postoje problemi definicije. Prilikom procjene ljudskog uma, mi nijesmo u poziciji da sprovedemo objektivno kliničke eksperimente. Mi možemo da se bavimo samo našim utiscima.

Ovo takođe pronalazi odjeke u oblasti kvantne mehanike, gdje je prava objektivnost nemoguća, i gdje je sve zapažanje interakcija. U oba slučaja, mi smo suočeni sa ograničenjima našeg znanja - ograničenja koja bi možda trebalo da nas navedu da budemo manje reduktivni u našem razmišljanju.

Vaš prethodni roman „Zojino zlato“ bio je takođe priča o stvarnoj osobi, o slavnoj slikarki Zoji Korvin-Krukovski. Ima li nekih sličnosti između ova dva romana?

- Neki od izazova bili su slični. Želio sam da obje knjige budu istorijski autentične i vjerne svojim temama. One su, takođe, obje priče o čovjeku koji pokušava da razumije istinu o ženi. Ali, mislim, sličnosti se tu završavaju. „Zojino zlato“ je bila priča o umjetnosti i teretu prošlosti. „Ajnštajnova djevojka“ je priča o vjerovanju, ljubavi i granicama ljudskog razumijevanja.

Istorijska fikcija - samo moderan oblik bjekstva od stvarnosti

Kako objašnjavate današnju veliku popularnost istorijskih trilera, sa poznatim ljudima, kao likovima?

- Ako istorijska fikcija postaje sve popularnija, nadam se da je to zbog toga što su ljudi sve više znatiželjni povodom prošlosti. To je razlog zašto ja idem u prošlost - da prenesem realnost vremena i mjesta o kome pišem i da izbjegnem zamku anahronog mišljenja, ideja ili jezika. Međutim, može biti da je istorijska fikcija samo moderan oblik bjekstva od stvarnosti.

Naravno, ja imam malo interesovanja za „istorijsku“ fikciju koja u suštini ništa ne govori o istoriji povodom - fikcije koja pretpostavlja da su jedine drugačije stvari u našem vremenu: kostimi i tehnologija.

Vujica OGNJENOVIĆ