Vratio sam hajduke na literarnu scenu

Roman „I živ i mrtav“ Ivana Zlatkovića je knjiga o kojoj se priča, jer autor posle dugo vremena na našu literarnu scenu vraća hajduke, ali ne one sa oreolom sveca o kojima se guslalo vekovima i u kojima se veličala borba koju su vodili za naš narod, već uvodi u priču surove odmetnike, koji u aranđelovački okrug između dva svetska rata razbojništvom i surovošću seju strah među lokalnim stanovništvom.



„U našoj književnosti dugo nije bilo dela koje se ozbiljnije bavi novom razbojničkom hajdučijom. To mi je bio podstrek da napišem roman, a istovremeno hajdučki život, pun neočekivanog, uvek na ivici života i smrti, njihovi postupci, mogućnost univerzalnog karaktera, kao poseban fenomen razbojništva, dodatno su me motivisali“, kaže na početku razgovora za naš list Ivan Zlatković.

Ključna ličnost romana „I živ i mrtav“ je Jovaš, koji je dobrim delom inspirisan čuvenim aranđelovačkim hajdukom Korejom.

Korejina biografija je izmenjena, naravno, ali priča o njemu mi se učinila zanimljivom, zato što je bio drugačiji od epskih junaka. Bio je razbojnik, ali i pesnik, što me je posebno privuklo. Guslao je i pisao, prvo epske, pa potom i lirske pesme, koje postaju tekstovi na osnovu kojih se u romanu otkrivaju njegove namere. Ovi poetski tekstovi puni su simbola koje tumači Jovašev apsandžija Mijajlo. Recimo, ako piše o grudima neke žene, to znači da će doći jedna od njegovih ljubaznica i u grudima će kriti nož, ili nešto što Jovašu treba.

Suština ove priče je u svevremenom postojanju razbojništva, u univerzalnosti ljudske potrebe za zlom, koja se oseća i kod žena koje imaju posebno mesto u Zlatkovićevom romanu.

Žene koje privlače hajduci su na neki način drugačije, slične hajducima i tako kreirane kroz ceo roman. Počevši od Jovaševe žene koju je ostavio, a koja po svaku cenu pokušava da povrati porodicu prema kojoj on ne oseća apsolutno ništa, preko njegovih ljubavnica koje su emotivne ljušture, potpuno prazne, do onih žena koje su iz ljubavi i za ljubav prema hajducima spremne da počine i zločin. U suštini njih ne motiviše nedostatak slobode, već osećanje nedostatka iskrene ljubavi, emotivnog i dubokog poštovanja.

Knjiga ima narativni deo, posle kojeg sledi dodatak u kome su registri Jovaševih jataka, ali i njegovih žrtava, ljubavnica, njegov crtež i fotografija Jovaševe žene, mesta gde je uhvaćen, njegovog noža...

Sve to stvara novu mistifikaciju, a posebno je zanimljiva mapa za koju se smatralo da je mapa zakopanog blaga. Zatim sledi dramaturški obrt u kome apsandžija, koji sve vreme prati Jovaša, otkriva da nije reč o blagu, već o zakopanoj crkvi koja je asocijacija na aranđelovački lokalitet Dvorine. Tu se otkriva da je u srednjem veku postojala crkva Nemanjića, a sve se to dovodi u vezu sa vlasteoskom porodicom Bakića koja je živela na ovom području.

Iza romana „I živ i mrtav“ stoji dokumentarističko istraživanje.

Niz je publikacija koje sam istraživao. Počevši od onih koje su sačinili Pera Todorović, Šimon Đarmati, aranđelovački lokalni istraživači, sakupljači etnografske građe... Roman u suštini ima i etnografsko obeležje, s obzirom na to da se bavim narodnom književnošću, etnološka građa utkana je na osoben način u roman i čini kolorit koji je zanimljiv.

Autor: Dragana Stanković
Izvor: Srpski telegraf