Sve je to (samo) „Omama“

Bila jednom, usred Evrope, jedna nemačka republika, koja se nazivala – Vajmarska.

Njen glavni grad, međutim, nije bio Vajmar, ali pošto je tu bio donesen liberalni ustav nakon neslavnog sloma kajzerove monarhije u Velikom ratu, vajmarskim se imenom nazivalo sve što je tu novu državu simbolisalo, pa i sâm je glavni grad Berlin, nekadašnja prestonica pruskih kraljeva, postao Vajmarski Berlin.

Prusi, koji su stvorili i držali Nemačko carstvo, u Vajmarskom su Berlinu sa setom lamentirali za svojim aristokratskim danima, a već i sami prilično dekadentni i degradirani, bez većih su se muka uklapali u autohtonu dekadenciju Vajmarske republike, na čijem se prepoznatljivom simbolu, oličenom u berlinskom Aleksanderplacu, polako i neprimetno počeo preplitati travestitski kabare sa nacističkim jurišnim odredima.

Priznavali su poraženi Prusi da je njihov svet nestao, ali su kao gubitnici, ipak, bili dalekovidiji od pobednika – toliko dalekovidiji da su znali kako na ruševinama starog nije stvoren nikakav novi svet, a ako je i stvoren, on je već tada bio osuđen na propast.

To nisu mogli, ni maltene deceniju nakon Versajskog mira, sagledati predstavnici pobedničke strane, premda su kao izaslanici svojih novostvorenih zemalja svakodnevno pohodili Aleksanderplac i svojim očima gledali kako se iz vajmarskog liberalizma porađa rajhovski nacionalsocijalizam.

Jedan od najumnijih među tim diplomatama, pesnik, pisac, ataše, docnije emigrant i, na kraju, povratnik, sačuvao je sjaj svoga bića i posle smrti, tako da bi se iznenada i neopažen pojavio u nekoj novoj priči ili romanu, tamo odakle je pošao i odakle su ga vodile nove i nove seobe dok je u beskrajnom plavom krugu tražio jednu zvezdu.

Ali, sve je to samo...

A šta bi drugo i bilo, pa i kako bi drugačije nego nazivom „Omama“ Slobodan Vladušić mogao krstiti svoj roman u kome je jedan od glavnih junaka niko drugi do liričar epskih razmera, koji se prepuštao slučaju komedijantu i u najtragičnijim trenucima.

Zatečen u Vajmarskom Berlinu usred Versajske Evrope, kao predstavnik jugoslovenske države koja se na desetogodišnjicu svog nastanka nije još uvek tim imenom nazivala, a nošen bremenom učešća u ratu na neprijateljskoj i gubitničkoj strani, gde nije bilo Kajmakčalana kojim bi se vojnici dičili, tvorac sage o graničarskim oficirima Isakovičima, takođe ratnicima u tuđinskoj službi, postaje u romanu „Omama“ svojevrsni ekspresivni detektiv koji iz dadaističkog haosa sklapa mozaik jednog pravcatog trilera.

Ali, kao i svi romani koji kao mesto radnje imaju Vavilone modernog doba, ni „Omama“ nije roman o jednom liku, nego prvenstveno o ambijentu kojim je okružen i u kome traga najviše za samim sobom, a pritom ni najvažniji lik nije Rjepninov tvorac, nego naizgled nebitni i anonimni saradnik atašea za kulturu.

Izgubljen u berlinskom haosu vajmarske epohe, ali izgubljen i u sopstvenim mislima i priviđenjima, pripovedač i glavni junak „Omame“ neprestano varira između jave i snova, tako da se ova granica neretko briše i gubi pred događajima koji se sustižu i prestižu onom brzinom kojom se živelo u Vajmarskom Berlinu i prolazilo preko njegovih trgova.

Izlišno je istraživati i preispitivati koliko u Vladušićevom romanu ima fikcije a koliko proverenih istorijskih podataka, tim pre što se i u tom kontekstu često briše stroga granica, pa se tako još jednom potvrđuje koliko u ljudskim životima značajnu ulogu imaju mašta, snoviđenja, priviđenja nasuprot egzaktnim i opipljivim činjenicama.

Jer omama je svuda.

Stvarnost nije.


Autor: Dušan Milijić