Prva žena romanopisac u Srbiji borila se i za prava žena

Srpska Crnja – Ovde je rođena i živela Draginja Draga Gavrilović, prva žena romanopisac u srpskoj književnosti. Pored traga koji je ostavila u literaturi ona je bila i preteča borbe za prava žena na ovim prostorima. Uglavnom je živela i stvarala dalje od metropola i u senci mnogo poznatijeg pesnika i slikara Đure Jakšića. Prava afirmacija žena u našem stvaralaštvu počela je tek u ovom veku, a tada je došlo i do osvrtanja na život i delo Drage u Srpskoj Crnji gde se sve više na nju skreće pažnja.
                          
Direktor ovdašnjeg Kulturnog centra, koji nosi ime najpoznatijeg srpskog romantičara, Rodoljub Boškić ističe namere kulturnih poslenika da se Dragi Gavrilović i njenom delu vrati mesto koje im pripada. Jedna ulica u varošici je dobila njeno ime, a ispred Kulturnog kluba pokrenuta je inicijativa da tako učine i ostala mesta u Srbiji koja su na neki način vezana za stvaralaštvo spisateljice prvog „ženskog“ romana. „Otadžbina“ novine i portal što opet nose ime po poznatoj Đurinoj pesmi, a bave se poznatim stvaraocima iz ovog kraja, redovno ustupaju prostor njenom delu. Ljiljana Nikić, mlada profesorka srpskog jezika u osnovnoj školi u selu Radojevo smeštenom na granici s Rumunijom, nedaleko od Srpske Crnje, bavi se izučavanjem dela Drage Gavrilović, a ono je i tema njene doktorske disertacije čija je priprema pri kraju.

Draga je rođena 1854. u crnjanskoj uglednoj porodici Milana i Milke Gavrilović. Otac se pored trgovine bavio i opštinskim poslovima i jedno vreme radio kao školski upravitelj. U porodici se dosta polagalo na obrazovanje i vaspitanje dece. Deca su pored maternjeg srpskog jezika znala i mađarski i nemački, imali su muzičko obrazovanje i bili su upoznati sa književnim dešavanjima tog doba. Draga je četiri razreda osnovne škole završila u Novom Sadu, zatim je živela u svom rodnom mestu i uz majku se bavila domaćinskim poslovima, što je sve bila priprema za uobičajeni život i sudbinu žena toga vremena.

Međutim zbog zainteresovanosti za bolji položaj žena u društvu i želje da kroz svoj poziv stekne i nezavisnost, Draga upisuje i završava učiteljsku školu u Somboru. U tom gradu snažno uporište imao je pokret Ujedinjena omladina srpska, a zahvaljujući toj asocijaciji je 1871. godine doneta Uredba o Višim srpskim devojačkim školama kojom je dozvoljeno ženskoj omladini da redovno pohađaju nastavu. Draga Gavrilović je bila pripadnica jedne od prvih generacija devojaka koje su stekle pravo da se redovno školuju i nakon osnovne škole. Kroz učiteljsko školovanje bila je u okruženju u kom se negovala pisana reč. Sve to išlo je na ruku razvijanju njenog književnog talenta, ali i približavanju i usvajanju ideja Omladinskog pokreta, utemeljenom na učenju Svetozara Markovića. Pre svega nju je privukla ideja o ženskoj emancipaciji i ona je nju, kroz svoje književno stvaralaštvo obrađivala i zastupala.

Njena prva objavljena pesma „U spomen Đuri Jakšiću“ napisana je na vest o smrti pesnika 1878. godine. Po završenoj učiteljskoj školi vraća se u Srpsku Crnju. Tu počinje svoj učiteljski rad kome se potpuno posvećuje, ali mnogo radi i na prosvećivanju žena.
                                                                                                         
Tek od januara 1884. godine Draga Gavrilović počinje da objavljuje dužu prozu „Iz učiteljskog života“. U tom trenutku ona ima trideset godina, samim tim i iskustvo o svom pozivu, a i o vrednostima života uopšte. Mogu se naslutiti i njena lična razočaranja, usponi i padovi. Od tada zastupljena je u periodici svoga vremena, „Javoru“, „Orlu“, Zmajevom „Nevenu“ i „Sadašnjosti“ sa svojom prozom i prevodima na nemački. U svim njenim pripovetkama susreće se lik visoko moralne učiteljice čiji je život usmeren na svrsishodnost i značaj poziva i na dobrobit svoga naroda. U novosadskom „Javoru“, čiji je vlasnik Jova Jovanović Zmaj, 1889. godine objavljuje „Devojački roman“. Po mišljenju kritičara, ova knjiga zauzima glavno mesto njenog književnog stvaralaštva i daje joj mesto prve žene romanopisca u našoj književnosti. Smatra se da pisanje i istraživanje o delu Drage Gavrilović još nisu završeni.

Prof. dr Slavica Garonja Radovanac u knjizi „Žena u srpskoj književnosti“ navodi da Draga Gavrilović piše čitavo stoleće ranije postupkom koji je „otkriven“ kao postomodernistička inovacija krajem 20. veka.

Autor: Đuro Đukić
Izvor: Politika