Prikaz romana „Zavet vode“: Bogato zaleđe velike proze

Drevna je i nesporna istina da najbolja umetnost saznajno počiva na blizini smrti. Lekari čine jedan od poziva koji su najbliži teškim bolestima i ljudskom stradanju, te ne čudi što je istorija svetske književnosti obogaćena i za doktore poput L. F. Selina ili Gotfrida Bena (a srpske za Lazu Lazarevića). Tretirajući ljudsko telo i njegovo raslabljenje, lekar, ako valjano radi svoj posao, mora steći izvanredno oko za detalj.

To je očito i iz drugog romana Ejbrahama Vergezea (1955), „Zavet vode“. Pojedinostima razvoja indijskog društva bezmalo duž osam decenija, a počev od 1900. godine, opisane su uz izvrsne detalje od koja nijedan ne pati i od jedne suvišne reči. Američki autor je rođen u Etiopiji – gde se njegova porodica preselila pre no što će emigrirati u SAD – kojoj je posvetio svoj prethodni roman „Kapija suza“. Ali Vergezeovi su izvorno iz Indije, iz države Kerala, pa u „Zavetu vode“ piše o njima, ili njihovim književnim ekvivalentima. Tako se autorov novi roman može čitati kao njegovo novo suočavanje s maticom.

Na osnovu manjinske zajednice hrišćana u Indiji koju autor opisuje, tj. području na kojem ona obitava, čitalac bi pomislio da je plastično oslikana geografija još jedan lik, ako ne i junak „Zaveta vode“. Protagonista je pak buduća Velika Amači, koja je na početku štiva udata za starijeg muškarca, bez svoje volje. Ona postaje matrijarh u društvu koje je u isti mah patrijarhalno, čim dvanaestogodišnje devojčice šalje u ugovorene brakove. Eventualni čitalački šok dok prati tako jedinstveno društvo, koje mu je strano, amortizuje snažni, dobrostivi, empatični i apsorbujući lik Velike Amači. Tako se patrijarhalno-matrijarhalno društvo, kao mogući problem romana, ispostavlja kao njegova prednost jer svojom neobičnom strukturom olakšava Vergezeu da njegovo opisivanje izvede na originalan način. Kroz likove pak ćerke Velike Amači, umetnice Elsi, i unuke Marijame, lekarke i naučnice, prati se razvoj indijskog društva duž bezmalo celog dvadesetog veka.

Iako osovinu priče plete oko neobjašnjivog – magičnorealističkog? – fenomena zaokruženog naslovom, gde iz svake generacije tematizovane porodice bar po jedna osoba strada u vodi ili od nje, autor je, naravno, iskoristio i svoja medicinska znanja. Ona čine još jednu, ma koliko diskretnu i pobočnu, stamenu osovinu dela. Ko pročita „Zavet vode“, moći će da zaključi kako je u romanu medicina iskorišćena za upečatljiv znak prolaska vremena: jedna generacija vidi da postoji izvesna bolest, druga joj da naziv, a tek sledeća dolazi do načina njenog lečenja.

Značaj sopstvenog poziva Vergeze ističe i kroz priču o škotskom lekaru Digbiju Kilguru, koji će završiti u Indiji gde će njegov život krenuti putem koji nikada sam ne bi mogao da predvidi. I ako se ponekom čitaocu isprva možda učini da je posredi donekle nemotivisano uveden lik, na završnim i prilično emotivnim rečenicama i za skeptika će se ispostaviti je Digbijevo prisustvo neophodno da bi cela priča bila zaokružena. Kao i da je, uprkos prividnoj preobimnosti knjige, svaka od gotovo osam stotina stranica imala svoju punu funkciju.

Umeti ispripovedati u ubrzanom dvadeset prvom veku jednu ovoliko dugu priču koja nije triler ali koja, kao da jeste, drži čitaoca prikovanog uz knjigu, samo je jedno od velikih umeća Ejbrahama Vergezea.

Autor: Domagoj Petrović